Жүргізуші. - Бұл - «Дұрыс сөйлейік!» атты бағдарламалар циклі. Анар Мұратқызы, енді дайындықты ауызша сөз интонациясы жайлы айтсақ.

Анар ханым. - Иә, рақмет, Самат. Бүгінгі бағдарламамызда біз тыңдармандарымыз үшін интонация мәселесін тереңдетіп түсіндіреміз. Соның ішіндегі дайындықты сөздегі интонацияны айтамыз. Ал дайындықты сөз дегенімізді біздің тыңдармандарымыз біліп қалды. Ол – арнайы алдын ала жағдаяты белгілі болған кездегі сөйлеушінің сөзі. Енді бұндай сөз қай кезде жүзеге асады десек, көбіне кітаби тілдің стильдік тармақтарында... Яғни ресми қарым-қатынаста, мысалы, бұқаралық ақпарат құралдарымен коммуникацияға түскенде немесе сол бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері сөйлеген кезде, яғни публицистикалық стильде, ғылыми қарым-қатынаста, ғылыми ой дамитын ортада, содан кейін тағы да бір көрініс табатыны көркем әдебиет стиліндегі туындыларды, шығармаларды сіз ауызша оқитын болсаңыз, міне осы дайындықты сөз жүзеге асады. Қарап отырсаңыз бұлардың барлығының интонациясы сөйлеу тілінен өзгеше болатыны белгілі. Сөйлеу тілі, өздеріңіз білесіздер, бейресми қарым-қатынасқа қызмет етеді. Ол кезде сіз даусыңызды қалай түрлендірсеңіз де, интонацияңызды қалай ойнатсаңыз да, сіздің тыңдаушыңыз түсініп жатса болды, өз еркіңізде. Ал енді жаңағы стильдерде, дегенмен де дайындықты сөйлеуде, онда кішкене интонацияны түзету керек, ол осылай болу керек деген талаптар бар тілде. Соларға кішкене көңіл аударған абзал. Дегенмен бір нәрсені тыңдармандарымызға айтқым келіп тұр. Қай тілде болмасын қатып қалған бір ғана стильдің ережелерінен шықпау керек деген талап жоқ. Және ондай талап болмайды да. Өйткені өмірде, шынайы өмірде, таза күйінде, тура сол стильдің ғана құралдарымен, сол стильдің ғана бедерімен жасалған мәтіндер болмайды.

Жүргізуші. – «Сен дұрыс сөйлемедің» деп, біреудің бетіне басып айта алмайсыз...

-         Анар ханым. – Иә, әрине. «Сен мына ісқағаз стилінде дұрыс сөйлемедің» немесе «сен мынау публицистикалық стильде дұрыс айтпадың ойыңды» деп айта алмаймыз. Дегенмен айту керек, егер шынында да, ол негізгі талаптарды орындамаса. Ал мәтінде міндетті түрде, мысалы, ресми қатынастағы ісқағаз стиліндегі дайындалған мәтінде, публицистика стиліне қатысты кейбір сөз қолданыстар жүруі мүмкін, көркем әдебиетстиліне қатысты сөз қолданыстар жүруі мүмкін. Сондықтан басқа стильдің элементтері міндетті түрде араласып келеді. Бұл араласып келу заңды да. Бұл, тіпті керек десеңіз, біздің тіліміздің икемділігін де көрсетеді және сөйлеп отырған адамның да тілге деген икемділігін көрсетеді. Енді қатып қалған бір стильде сөйлейтін адам болса, онда «Қап-ай, а! Мынаның басқа стильдері дамымай қалыпты» дейді, иә. Мысалы, көз алдыңызға елестетіңізші, Самат. Сіз егер ресми стидьді жақсы біліп, таңертең тұрғанда келіншегіңізге «Қайырлы күн, қымбатты менің асыл жарым!» деп сөйлеп тұрсаңыз немесе «Мені осы дүниеге алып келген, асыл анашым! Таңертеңгі асымызды ішейік» деп анашыңызды шайға шақырмайсыз ғой, мысалы. Көрдіңіз бе, егер сіз олай сөйлейтін болсаңыз, онда сіз бір ғана стильді игерген тұлға болып қаласыз. Сондықтан адам неғұрлым әртүрлі стильді меңгерген сайын сол басқа стильдің де құралдарын пайдалануға ұмтылып тұрады. Ал енді дайындықты сөйлеудің, дегенмен де, ұстануға қажетті принциптері бар. Соның ішіндегі интонациясындағы осындай принциптер туралы айтсақ. Біздің бүгінгі мына тақырыбымызды ары қарай өрбіткенде, біз енді осы әртүрлі кітаби тілдің стильдік тармақтарындағы ауызша сөздегі интонацияны егжей-тегжейлі тоқталып кетерміз алдағы уақытта.

-         Жүргізуші. Түсінікті. Көп рақмет сізге.