– Бұл «Дұрыс сөйлейік!» бағдарламалар циклі.Анар ханым, бүгінгі бағдарламамызды қазақы қимыл-ишараттарға, қазақы ым-ишараттарға арнасақ. Осы жайында ой бөліссеңіз.

– Нұрсұлтан, өткен бағдарламада айтып өткендей, ым-ишараттардың әмбебап түрлері болады. Яғни, жалпы адамзатқа ортақ ым-ишараттар, қимыл-ишараттар болады. Мысалы, кез келген мәдениетте, кез келген тілде сөйлеуші қабағын түйетін болса, оның бір нәрсеге көңілі толмай, жайсыз болып тұрғанын білдіреді. Яғни ана ақпаратты ол жайсыздықпен жеткізіп тұрғанын білдіреді. Бұл ым-ишараттың бір түрі. Сол сияқты қимыл-ишараттың ішінде де, мысалы, бас шұлғудың  ортақ мағыналары бар. Барлық мәдениетте «бас шұлғу» - қолдау деген мағынаны білдіреді. Қолдау сен айтып отырған ақпаратқа мен қолдау білдіріп отырмын дегенді көрсетеді. Бірақ, осы ишараттардың ішінде таза ұлттық нақыштағы белгілі бір мәдениетке ғана қатысты түрлері болады. Ауызша сөзде оларды жақсы білген абзал. Мысалы,  тек қана жапондықтардың өзіне тән қимылы, ым-ишараттары болады. Сондай-ақ тек еуропалық мәдениет өкілдеріне тән ишаралар болады. Соның ішінде біз қазақы қимыл ым-ишараттарға тоқталсақ. Өткен бағдарламада айтқанбыз, қазақ мәдениеті шығыс мәдениетінің өкілі болғандықтан өте контекстілік. Яғни айналасындағы жағдаятқа, салтқа, дәстүрге, танымға байлаулы мәдениет. Сондықтан біздің қимылдарымыздың астарында сондай көп символикалық мәндер жатуы ғажап емес. Сондай бір қимыл, мысалы, қазақта «сәлем салу» деген бар я? Ол да қимыл-ишарат. Мысалы, әдетте келін тұрмыстық жағдаятта сол әулиеттің келіні әулиеттің  үлкен ақсақалдарына, үлкен ата-әжелеріне, яғни қайын жұртының жасы үлкен өкілдеріне иіліп сәлем береді. Ол иілудің міндетті  нормасы бар. Ол міндетті түрде келін басын төмен қарай еңкейту керек. Екі қолын тізесінің алдына  қарай түсіру керек. Енді бір жерде...

– Әр жерде әртүрлі дейсіз ғой?

– Әр аймақта әртүрлі. Бірақ негізгі қимылдарды мен атап өттім. Қазақта беттің мимикасына қарап сөйлеп отырған адамның, сіздің сөзіңізге немесе өзіңізге қандай қатынас білдіріп отырғанын ажырататын да ым-ишараттар бар. Соған байланысты «ымды білмеген, дымды білмейді» деген мақал бар. Оны да жақсы білу керек. Қазақы ортаға тап болса, тілді жаңадан үйреніп жүрген біздің тыңдармандарымыз ым-ишарат түрлерін де біліп алған абзал. Ол туралы көп еңбектер бар. Соның ішінде профессор Бағдан Момынова апайымыздың монографиясы осы мәселеге арналады. Интернетте де ол туралы көп ақпарат бар.

– Сіз өз  әңгімеңіз барысында «ымға түсінбеген, дымға да  түсінбейді» деп кеттіңіз. Ым-ишарат арқылы сізге деген көзқарасты білуге болады дедіңіз. Осыны толықтырып өтсеңіз.  

– Мысалы, сіз сөйлеп отырған кезде, сіздің тыңдаушыңыз ернін тыржитып отыруы мүмкін. Онда ол сізді жақтырмай отыр деген сөз. Сіз сөйлеп отырған кезде, сіздің тыңдаушыңыз басын шұлғып отыруы мүмкін. Онда ол сізді қолдап отыр деген сөз. Мысалы, екі қолын құлағының жанына төсесе, онда ол сізді мұқият тыңдап отыр деген сөз. Егер тыңдаушыңыз қолын үстелдің үстіне қойып, саусақтарын ойнатып отырса, сіздің сөзіңіз қызықсыз боп бара жатыр. Немесе...

– Ұялы телефонға үңіліп кетсе дейсіз ғой...

– Иә, ондай да ым-ишарат пайда болуы мүмкін.

– Рахмет, Анар Ханым! Бізге дәл осы қарқын туралы пікірлер түсінікті болды.

– Енді бір ескертіп кететін жайт бар. Мысалы, Еуропа мәдениетінде орнығып кеткен, ешқандай өрескелдікке жатпайтын ым-ишаралар бізде керісінше нормадан ауытқушылдықты білдіреді. Мысалы: әйел адамдардың ер адамдармен қол алысып, құшақтасып немесе сүйісіп амандаспайтындығы.

– Иә, бұл Шығыс елдерінде.

– Шығыс елдерінде әйел адам ер адаммен амандасқан кезде, неғұрлым одан алшақтау тұрады. Тек қана басын изейді. Бұл Шығыс мәдениетінде. Бірақ бізде қазір ресми қызметте жүрген әйел адамдар, ресми лауазымда жүрген адамдар олар өзінің лауазымының өкілі ретінде кейде ресми жағдайда ер азаматтармен де  қол алысып амандасып жатады. Ондай жағдайда әйел адам өзінен үлкен жастағы ер адаммен амандасқанда екі қолымен амандасып жатады. Сондай байқалып жатады. Оған деген үлкен құрметін көрсетеді. Дегенмен де, оның қандай лауазымы жоғары болса да, ол қазақтың қызы екенін көрсетіп тұрады. Екі қолмен амандасу ол үлкен құрметті көрсетеді. Ал ер адамдар бір-бірімен амандасқанда үлкен адам бір қолын ғана ұсынса, одан жасы кіші адам екі қолын бірдей ұсынып амандасады.

– Рахмет сізге,  Анар ханым!