– Бұл «Дұрыс сөйлейік!» аудиобағдарламалар циклі. Біз ары қарай жалғастырамыз. Анар ханым, біз енді ым-ишараға байланысты, эмоцияға байланысты, сөздерді дұрыс айтуға байланысты пікірлер, мысалдарды да келтірдік. Енді интонацияның қарым-қатынастағы рөліне тоқталсақ. Бұл жайында не дейміз?

– Өте жақсы сұрақ. Интонацияны қазақшалап, енді сөз әуені, сөз әуезі деп әртүрлі айтып жүр. Біз бірақ кішкене түсініспеушілік тумас үшін әзірше интонация деп айта берейік. Өйткені әуез деген сөзді тілтанушылар тембр деген мағынада қолданады, әуен дегенді мелодика деген мағынада қолданады. Сондықтан интонацияны осы интонация деп айта берейік. Бірақ енді сөз сазы деген де қолданыс бар, сөз сазы деген бұл да енді кішкене мелодика дегенге келеді. Енді интонацияның қарым қатынастағы рөлі ерекше.

– Әрине.

– Өйткені интонация ауызша сөзде өмір сүреді. Ауызша сөзде өмір сүреді, ауызша сөздің бүкіл жеткізбекші болған мағынасының сексен пайызы, ғалымдардың айтуынша, интонация арқылы тыңдаушының құлағына жетеді екен. Егер сіздің сөзіңіз өте мазмұнды, ішінде керемет көп ақпарат бола тұрса да, интонацияңыз нашар болса, сіз сол ақпараттың сексен пайызын жеткізе алмай қалуыңыз әбден мүмкін. Сондықтан интонацияға ерекше мән беру керек. Әсіресе ауызша сөзді өзінің күнделікті өмірінде кәсіби құралына айналдырған тұлғалар. Олар кімдер?  Журналистер, мұғалімдер, оқытушылар немесе шаршы топ алдында сөйлейтін адам, соның ішінде біздің студенттеріміз де бар, магистранттарымыз да бар. Егер олар дипломдық жұмыстарын қорғап жатса, өзінің ойын ашық жеткізген кезде интонациясына ерекше назар аудару керек. Енді интонацияның ең бірінші қызметі... бірінші, екінші деп бөлмей-ақ қояйық, интонацияның қызметінің бәрі маңызды. Қазіргі біз тоқталатын бірінші қызметі ол – сөздің мағынасын жеткізу қызметі. Кей кездерде грамматикалық формалар немесе жеке сөздер, сіз айтып тұрған сөздің, ойдың мағынасын жеткізе алмай қалатын тұста интонация көмекке келеді. Ондай құбылыстар қазақ тілінде көп. Соның бірі ретінде, мысалы, мысалы қараңыз, а деген ол – дыбыс, а деген – одағай. А деген одағайдың мағыналары өте көп. А? деген не айттың? дегенді де білдіреді. А деген солай ма? дегенді де білдіреді. Ааа десе е, жай әншейін нәрсе екен ғой дегенді білдіреді. Осының барлығын сіз қазір қалай түсініп қойдыңыз мен айтқанда, Нұрсұлтан?

– Интонация арқылы...

– Интонация арқылы түсініп қойдыңыз, көрдіңіз бе? Осы барлық мағынаны жеткізіп тұрған бұл жерде – интонация. Интонация сұрау мағынасын, леп мағынасын, хабарлы сөз мағынасын жеткізетін бірден-бір әмбебап құрал. Енді тағы екінші интонацияның үлкен бір эмоциялық қызметі – сөз сөйлеп тұрған кезде сөйлеушіге деген қарым-қатынасыңызды немесе сіз айтып тұрған ойға сіз өзіңіз қалай қарайсыз, жақсы қарайсыз ба, жаман қарайсыз ба, ол сізге ұнап тұр ма, ұнамай тұр ма, ол сіздің көңіліңізді көтерді ме, жоқ көңіліңізді пәс етті ме, осының барлығын сіз интонация арқылы жеткізе аласыз. Сондықтан интонацияның қарым-қатынастағы рөлі өте зор. Мысалы, бір ғана қашан? деген сұрау есімдігі.

– Иә.

– Мысалы, мен сізден сұраймын, Нұрсұлтан сіз қашан келдіңіз? – деймін. Сіз маған айтасыз...

– Кеше келдім.

– Мен сізден қашан? деп сұрасам сіз маған не дейсіз?

– Кеше.

– Иә, өйткені сіз түсіндіңіз, мен естімей қалған соң сұрап отырмын.

– Қашааан? десем?...

– Кеше келдім...

– Қашан деген екінші сұрағым менің сізге сенбей тұрғанымды білдіреді я?

– Кеше келдім.

– Қашааан? деген ол сенбей тұрғаным. «Неужели» деген сияқты, орысша айтқанда, қалайша сен кеше келдің деген сияқты. Бұл менің эмоциямды да көрсетіп тұр. Сондықтан сіз интонацияны ойнату арқылы көп мағынаны жеткізе аласыз.

– Жақсы. Бұны да біліп жүргеніміз абзал деп ойлаймын.