Жүргізуші. – Қадірменді тыңдармандар, бұл – «Дұрыс сөйлейік!» атты бағдарламалар циклі. Біздің сұрағымызға жауап беретін тіл маманы  Анар Мұратқызы. Анар ханым, енді бұл сабағымызда шешендік өнер жайлы айтсақ. Шешендік өнер дегеніміз не? Менің ойымша, шешендік өнер деген бір әдемі сөйлеу, аузыңа бүкіл айналадағы жұртты қарату деп ойлаймын. Әлде қалай?

Анар ханым. – Иә, сіздің ойыңыз дұрыс. Осы бір қалыптасып қалған ой, енді шынын айтқан кезде, шешен дегенді ол бір керемет, кез келген нәрсені бейнелі сөзбен айтып, тек қана әдемі сөздердің жиынтығынан ғана тұратын мәтіндер құрастыратын адам деп ойлайды. Шын мәнінде шешендіктің негізгі мақсаты ол әдемі сөйлеу емес. Шешендіктің негізгі мақсаты – тағы да сол қайталап айтамын – өзінің дітін орындату. Содан кейін кез келген адам шешен бола алмайды. Шешен болу үшін ол адамның ең басты ұстанымдары игілікке қызмет ету керек. Игілікке, жақсылыққа, әділдікке қызмет ету керек. Әйтпесе ол айттым ғой, тіл деген ол керемет пышақтың жүзіндей өткір қару – бір жағы. Бір жағы – құдіреті мынау ядролық күштің құдіретіндей оның құдіреті. Сондықтан оны дұрыс пайдалану керек. Ал қазақта шешен деп тек қана сол сөздің құдіретін дұрыс пайдаланған адамдарды айтады. Яғни сөзімен дауды шешкен, сөзімен істі аяқтаған, сөзімен халықты бір игі бастамаға жұмылдырған адамды шешен деп айтады. Сонда енді қорытындыласақ, шешендік өнер дегеніміз – сөз арқылы бір істі орындауға негізделген өнер ғой.  Сөз арқылы бір істі орындатуға. Ол іс нақты қимыл түрінде болу мүмкін. Ол іс қандай да бір ынта-жігер, көңіл-күй түрінде болуы мүмкін. Ол дауға қатысты болуы мүмкін. Міне, әйтеуір осы шешендік өнер деген. Енді шешендік өнер дегенде шешеннің сөзін ұзақ бітпейтін бір толып жатқан әдемі орамдардан тұратын сөз деп елестетеміз. Ондай да тұстары болады, шешендік өнердің ондай да сөздері болады, шешендік өнерден туындаған ондай да мәтін үлгілері бар. Бірақ шешен адам кейде екі-ақ сөзбен дауды да тоқтата алады, екі-ақ сөзбен ханның басын да иіп бере алады, екі-ақ сөзбен екі елді татуластыра алады. Былайша айтқанда, қазақтың «бір ауыз сөз» деген әніндегі мазмұнды есіңізге түсіріңізші. Мақпал Жүнісова апамыз орындайтын. Бір ауыз сөзбен мәселе шешетін адамды – шешен дейді. Енді қараңыз, онда сонда оның сөзінің құдіреті қандай болу керек деген кезде «е, құдіретінің сыры неде?» деген кезде, шешендіктің сыры біз осы бағдарламаға дейін айтқан мәселелерде жатыр. Ол сөзді дұрыс таңдау, сөзді дәл айту, өз мағынасында айту, ол сөзді қысқа әрі нұсқа  айтуда жатыр. Сонан кейін өзінің сөйлеп тұрған ортасына сәйкес сөз бедерін қолдана білу. Міне, осы шешендіктің негізгі шарттарының біріне жатады. Енді одан кейін, әрине шешен адамның арсеналында дейміз бе, міне, құзіретінде, қорында тілдің бүкіл құралдары болады. Көркемдеуіш құралдар болады, ерекшелеуіш құралдар да болады. Ол соны жағдаятқа қарай, тыңдарманына қарай, сол тыңдарманның көңіл-күйіне, эмоциясына қарай солардың ішінен ең тиімдісін, ең ұтымдысын таңдап алады. Міне, шешендік өнер деген осы. Сөзді дұрыс таңдап алу, оны тыңдарманына әсер ететіндей қылып пайдалану. Сондықтан шешендік өнер деген кезде, мына, әсіресе кейінгі жастарымыздың түсінігіндегі осы бір судырақтатып сөйлей беру, әдемі сөздердің қатарын көбейтіп айта беру деген қате пікір, одан алшақ жүру керек.

Жүргізуші. – Жаңа айтып кеткеніңіздей, бір ауыз сөзбен бүкіл елді, жауды тоқтатқан кезінде би-шешендеріміз болған. Оқырмандарымыздың есінде болса, осы «Көшпенділер» филімінің соңында бір керемет шешендік сөз айтылады. Жаңылыспасам, Төле бидің сөзі болуы керек.

Анар ханым. – Иә, иә, Төле бидің сөзі.

Жүргізуші. – Қазір мысал келтіріп, оқып берейін:

Біз қазақ деген мал баққан елміз,

Ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз.

Елімізден құт-береке қашпасын деп,

Жеріміздің шетін жау баспасын деп,

Жылқы қылын найзасына таққан елміз, -

деп келтірген екен. Киноның соңында осындай қысқа ғана бір фраза болады. Керемет айтылған шешендік өнердің озық үлгісі деп білемін.

Анар ханым. – Дұрыс,дұрыс тура осы нағыз озық үлгісі.

Жүргізуші. – Жақсы, көп рақмет сізге!