– Бұл «Дұрыс сөйлейік!»атты бағдарламалар циклі. Келесі сабағымыз, Анар ханым, ғылыми стильдің ауызша формасы жайлы болмақ. Сөз өзіңізде.

– Рақмет, Самат! Ғылыми стильдің ауызша формалары деген кезде, ең алдымен, мына конференцзалдағы баяндамалар ойға келеді. Иә, кез келген адамның немесе бір үлкен ғылыми пікірталас, пікіралмасулар кезіндегі ғалымдардың сөздері. Тек қана ғалымдардың емес. Мысалы, оқушылар сабақ айтқан кезде ғылыми стильге сүйенеді. Мұғалімдер белгілі бір тақырыпты өз пәні бойынша түсіндірген кезде, оқушыларға, ауызша түсіндірген кезде, осы ғылыми стильдің ауызша формасындағы сөздерді қолданады. Ғылыми стильдің ауызша формасының өзіне ғана тән ерекшеліктерді білсеңіз, осы стильдегі мәтінді дайындауда онша көп қиналмайсыз. Ең бірінші белгісі, ол – нақтылық, дәлділік. Сосын кейін объективті дүние туралы неғұрлым өзіңізді қатыстырмай айту – ғылыми стильдің ауызша формасының бір ерекшелігі. Мысалы, өзіңді қатыстырмай айту деген сөз – неғұрлым өзіңіздің сол айтып тұрған затыңызға қатысты көзқарасыңызды, эмоцияңызды білдірмеуге тырысу деген сөз. Оның бірінші талабы ауызша ғылыми сөздің... дәлдікпен қосу. Одан кейінгі негізгі талаптардың бірі – сол сіз сөз қозғап отырған мәселеге қатысты ұғым, түсінік, құбылыс – барлық атаулардың барлығын жүйелі түрде беру. Мысалы, сіз тілтанымдық проблеманы талқылап жатқан кезде, тілтанымға қатысты ұғымдарды қолданасыз. Мысалы, сөз туралы психологиялық та зерттеулер бар. Тілтанымдық емес психологиялық. Енді психологиялық емес жантанымдық ұғымдарды сіз араластырмайсыз оған. Өйткені сіз оны бір қырынан тілтанымдық тұрғыдан қарап жатырсыз. Сол сияқты ғылыми стильге тән белгілер бар. Енді мысал келтіретін болсақ, мысалы, көркем әдебиет стилінде немесе сөйлеу стилінде мысық туралы айтылатын мәтінде оған қатысты былай айтуға болады: тарғыл мысық, пеш үстінде отырған мысық, көрші үйдің қара мысығы деген сияқты қолданыстар менің айтқанымнан-ақ сіз бұның ғылыми стильге тән емес екенін біліп тұрсыз. Ал егер, сүтқоректілер класының мысық тұқымдастар отрядына жататын үй жануары десек, мен қай стильде сөйлеп тұрмын?

– Ғылыми стильде.

– Бірден білдіңіз я? Өйткені ол жерде ақиқат дүниенің объектісі ретінде сипатталып тұр мысық. Одан кейін мынандай сөз: ой, мен бүгін қызық бір жай көрдім. Сол жайға қарап бұрын ойламаған нәрселерді түсіндім. Енді тура осы ақпарат: біздер бұрын анықталмаған қызық құбылысты байқадық. Бұл құбылысты зерттеу барысында, бұрын соңды айтылмаған білімдер жүйесі анықталды. Бір-ақ ақпарат, бірақ екеуі әртүрлі стильде дайындалған. Соңғысы ғылыми стильде дайындалған.

– Қарапайым адам үшін қиындау енді.

– Соңғысы ғылыми стильде дайындалғаны, ол жерде ешқандай эмоция жоқ. Одан кейін ол жерде мен деген сөз жоқ байқасаңыздар, біз деген сөз бар. Сосын ырықсыз етіс «–л» -ды, айтылды, жасалды, байқалды, анықталды, зерттелді. Зерттедім, анықтадым, байқадым, көрдім деген сияқты бірінші жақтағы қолданыстар жоқ. Міне, ғылыми стильдің ауызша формасында осындай талаптар қойылады.

– Түсінікті, көп рақмет, Анар ханым!