Жүргізуші. Қадірменді тыңдармандар, бұл әдеттегідей, «Дұрыс сөйлейік бағдарламасы. Біздің Анар ханыммен сұхбатымыз жалғасуда. Ендігі айтар тақырыбымыз әсіре ресмилік жайлы болмақ. Анар ханым, тарқатып айтып берсеңіз.

Анар ханым. Иә, бұл ауызша сөзде. Ауызша сөз де жазбаша сөз сияқты екі формада өмір сүреді дедік қой, екі қарым-қатынас түрінде өмір сүреді дедік қой. Біреуі ресми қатынаста, сосын бейресми қатынаста. Дегенмен де ресми қатынастағы ауызша сөздің өзінде ресмилік формалар болғанымен, бейресми қатынастың элементтері көбірек араласып жүреді. Ал ресми қанынастың жазба сөзінде, мысалы, өтініш жазсаңыз, мінездеме жазсаңыз, өмірбаян жазсаңыз, осындай сияқты жазба мәтіндерде бейресми қатынастың элементтері болса да, бірі енді ішінара, ілуде бір болады. Ал одан артық араластыруға болмайды. Араластырса, онда сіз нормадан ауытқисыз. Тәртіпті бұзасыз, сол саладағы тәртіпті. Ал ауызша қарым-қатынаста, ресми қарым-қатынаста мынау бейресми қарым-қанытастың элементтері болуы тиіс. Мысалы, бір сабағымызда осындай бір мысал келтірдік-ау деймін. Мысалы, «мені жұмысқа алуыңызды...осыншасыншы күннен бастап мынадай-мынадай мекемеге мені жұмысқа алуыңызды сұраймын» деп сіз өтініш жазасыз я? Егер сіз осы өтінішіңізді ауызша білдіретін болсаңыз, оның ішінде бейресми қарым-қатынастың жолдары жүреді. Мысалы, сіз «мекеме басшысы Бәлембаев мырзаға» демейсіз, «Бәлембаев мырза, менің жұмысқа алыңыз» демейсіз, сіз барған кезде ол кісіге «Бәлембай, Мәке» дейсіз я, танитын адамыңыз болса, әрине. Танымайтын адамыңыз болса, мысалы, «Самат мырза» дейсіз, мысалы «Осы айдан бастап осы мекемеге жұмысқа тұрсам деп едім, сондай бір орын болып жатса, мен деген осындай маман едім, ыңғайы келіп жатса» деген сияқты бейресми қарым-қатынас тіліне қатысты элементтерді де қолданасыз. Ауызша ресми қарым-қатынастың ерекшелігі осында. Бірақ шектен шығып кетпейсіз. Тым шектен шығып кетсеңіз, күлкілі болады не дөрекі болады. Ал енді әсіре ресмилік деген қандай? Әсіре ресмилік деген осындай неғұрлым жақынырақ қарым-қатынастағы ресми қарым-қатынасты, яғни субординация сақтайтын кездегі тілдік бірліктерді қолдану әсіре ресмилікке жатады.

Жүргізуші. Бір мысал келтіре кетсек, есіңізде болса, Ресейдің киносы бар Никулин ойнайтын. Сол жерде мынадай бір күлкілі, бәріміз күлеміз сол. Ұрлық жасауға келіп тұр, «дәретхананың қайда екенін айтып жібермейсіз бе?» дейді де сол жерде актер ерекше адамның күлкісін шақырады.

Анар ханым. Міне, күлкі тудырады. Дәретхананың демейді, түн ортасында олар қойманы тонайын деп жүреді де, сол қойманы күзетіп тұрған күзетшіге келіп, «Кешіріңізші, осы жерде орталық кітапхана қайда орналасқанын айтып жібермейсіз бе?» деп сұрайды я? Сонда әсіре ресмилік күлкі тудырады, күлкі тудырудың бір амалы осы - әсіре ресмилікті пайдалану. Мысалы, күнде көріп жүрген, күнде сөйлесіп жүрген әріптестердің кейде саған «Иә, құрметті Анар Мұратқызы» десе, өзіңнен өзің күлесің немесе олардың сені кекетіп тұрғанын байқайсың. Әсіре ресмилік осындай. Осындай жағдаяттарға қарай тілдік құралды таңдау керек. Мысалы, әсіре ресмилік кейде мынау стильдік ерекшеліктерді түсінбеген адамдардың тілінде кездесіп қалады. Мысалы, жай өмірден мысал, жақсы араласатындар, яғни отбасы мүшелері бірі інісі, бірі әпкесі, бірі қарындасы болып, ватцап жүйесінде топ құрдық делік я? Сол топта, мен енді басымнан өткенімді айтып жатырмын. Сол топта бір інім бір жай ғана ақпарат, мысалы, «Бәріміз бірігіп, осындай осындай деген туыстарымыздың үйіне пеш салып берейік, көмектесейік бәріміз» деген ақпаратты жазбақшы болған. Бірақ онда былай жазылған «Құрметті менің ағайындарым, барлығымыздың да айналамызға көмек беру керектігі туралы ой ойымызда жүреді. Әсіресе біздің осындай осындай деген ауылда тұратын ағайынымыздың үйінде пеш жоқ екен. Егерәки біз осындай осындай сомадан жинап, ол кісілерге пеш салып беретін болсақ, біріншіден, біз үлкен сауапқа кенелеміз, екіншіден, біз ол кісілердің өмір сүру тіршілігін жеңілдетеміз» тура осы мазмұнда тура осы сөйлеммен ақпарат берген бір інім. Осыны оқыған кезде «группа» дейміз, топта отырған барлық ағайындарымыз күлдік. Барлығымыз анау күлегештердің суреті бар ғой, түгелдей. Ешқайсымыз бұл ақпаратқа «шынында да осы солай екен-ау, онда сөйтейік» деп жауап жазған жоқпыз. Ар жағымызда ол ой тұрды, бірақ күлкіні «жібердік», көрдіңіз бе? Әсіре ресмилікке осындай бір қызықты мысалды келтіруге болады.

Жүргізуші. Көп рақмет, жақсы түсіндіріп бердіңіз!

Анар ханым. Мысалы осыны, Самат, сіз қалай жазар едіңіз туыстарыңызға жазсаңыз?

Жүргізуші. «Бауырлар, осындай ағайынымызға қол ұшын берейік. Осылай да осылай, осынша соммадан ақша жинаймыз» деп пе?

Анар ханым. Андағыңыз да ресми болып тұр. (Күледі.)

Жүргізуші. Мен өзі болмысымда сонда адаммын да.

Анар ханым. Мен, мысалы, былай жазар едім.

Жүргізуші. Мен де болсам, мысалы, солай жазып күлкі шақырар ма едім.

Анар ханым. Сізде әсіре ресмилік бар. Өйткені күнделікті ресми қатынаста көбірек жүресіз-ау деймін. Мысалы, оны былай жазуға болады. «Ауылдағы Бәлембай деген ағам мен Бәлембай деген жеңгемнің пештері нашар екен. Соған бір дұрыс пеш салып берейік те, соны мен қарастырып қойдым қандай жолдарын, бірақ осынша ақша керек, қане, жиналайық» десек болды ғой.

Жүргізуші. Иә, қысқа да нұсқа дейсіз ғой. Дұрыс, көп рақмет, Анар ханым! Жақсы сұқбат болды.