Жүргізуші. Достар, «Дұрыс сөйлейік» атты бағдарламамыз жалғасады. Анар ханым, ендігі тақырып интонация және эмоция жайлы болмақ.

Анар ханым. Интонация да, эмоция да – күшті, жақсы-жақсы сөздер. Онсыз сіздің ауызша сөзіңіз, көркем, әдемі болмайды. Кез келген ауызша сөзде интонация болады. Интонациясыз ауызша сөз болмайды. Интонациясыз ауызша сөз, ол бір жәй әншейін бір дыбыстар болады ғой, бір-бірімен заттар үйкелгенде, бір-біріне қақтығысып, соқтығысқанда шыққан дыбыстардың жиынтығы сияқты болады онда. Адамның сөзінде қандай да бір сол сөйлеп тұрған адамның ойын білдіретін, тыңдарман тыңдап тұрған адамына деген оның дітін көрсетеді. Сол сөйлеп тұрған адамның тыңдап тұрған адамына да, сол сөйлеп тұрған сөзіне де қатысты  мықты құрал, ол – интонация. Интонациясыз сөз болмайды. Қазір егер оған мысал келтіретін болсақ, кез келген сөйлемді, мысалы, Бердібек Соқпақбаевтың «Менің атым Қожасы» қалай басталады? «Атымды айта бастасам, тілім таңдайыма жабысып қалады» деген сөйлемді мен қазір интонациясыз айтсам, «атымды айта бастасам, тілім таңдайыма жабысып қалады» десем, онда ешқандай сіз көп мағына түсінбейсіз. Егер мен оны өзіне тиесілі интонациямен оқысам немесе өзім соған бір мазмұн беріп, сондай интонациямен оқысам, ол сізге кішкене әсерлі болады, кішкене емес, қатты әсерлі болып көрінеді я? «Атымды айта бастасам, тілім таңдайыма жабысып қалады» десем немесе Мүсіреповтің «Қазақ солдаты» «Жүгіріп келем, жүгіріп келем» деп басталады я?

Жүргізуші. Мм.

Анар ханым. Осыны да сондай сол оның жүгіріп келе жатқанын көрсететіндей интонация.

Жүргізуші. Көз алдына елестететіндей интонациямен айтуға болады...

Анар ханым. «Жүгіріп келем, жүгіріп келем» деп, ия, ентігіп. Ал енді тура осы «Жүгіріп келем, жүгіріп келем» деген сөзді кейде бізде бір асықпайтын кісілер болады, солар бүйтіп айтады «Жүгіріп келем, жүгіріп келем» деп айтады я? Оның ешқандай жүгіріп келе жатқанын интонациясынан байқамайсың. Бірақ жүгіру деген сөз ол тез-тез қозғалу дегенді білдіреді. Бірақ оның интонациясында тез-тез қозғалу жоқ. «Жүгіріп келем, жүгіріп келем» дейді я? Немесе былайша «қатты асықтым» дейді, ешқандай асықпаған адам сияқты. Қатты асыққан адам «қатты асықтым» деп айтады я? Қараңыз, мен осы сізге қазір осы сөздерді әртүрлі интонациямен айтып отырмын, сіз олардың өзінің грамматикалық, лексикалық мазмұнынан бөлек мағыналарды түсініп отырсыз.

Жүргізуші. Әсіресе театр актерлеріне қатысты «интонациясы дұрыс айтылмаған мына жерде» деп айтып жатады кей кезде. Жаңағы осындай аудио-, видеоматериалдар жазу барысында соған қатысты ма?

Анар ханым. Көрдіңіз бе? Интонациялар арқылы әртүрлі экспрессия дейді, бояуларды беріп тұрады. Ал енді интонация бояуларды, түгел эмоцияларды да бере алады. Сіздің ашуыңызды, ренішіңізді, қуанышыңызды, мысқылыңызды, жек көруіңізді, еркелетуіңізді – толып жатқан эмоциялар сансыз. Бір сөзді әртүрлі эмоциямен айтуға болады. Осы туралы бір қызық тілтанушылардың арасында тарап кеткен әмбебап мысал бар, бір ғалым интонацияны зерттеу үшін өзінің кішкентай бесікте жатқан баласына эксперимент жүргізеді. Өте-өте жаман лексикалық мазмұндағы сөздерді еркелету, жақсы көру интонациясымен айтса, ол баласы күледі екен.

Жүргізуші. Бейәдеп сөздерді ме?

Анар ханым. Бейәдеп сөздер емес енді, мазмұны жаман. Ия, мысалы, енді «иттің баласы», «күшік» деген сөздерді. Мысалы, «иттің күшігі» соларды әдемі интонациямен айтса, әлі сөздердің мәнін, мағынасын білмейтін бала еркелеп, гуілдеп, күліп сөйтеді екен. Енді, керісінше, мазмұны өте терең, мазмұнында сондай жылылық көп сөздерді керісінше жаман, дөрекі, ұрысу интонациясымен айтса, баласы жылап  қалады екен. Демек интонацияны ажырату – кішкентай кезден, тіпті ананың құрсағында жатқан кезден баланың миында орнығатын процесс. Өйткені бала құрсақта жатып, ананың даусын, сырттағы адамдардың дыбысын естиді. Яғни интонацияның осындай қасиеті бар. Сондықтан мен кейде айтамын, интонация деген ол – күшті қару деп. Сіздің айтып тұрған сөзіңізде мазмұн пәс болуы мүмкін, бірақ сіз оны интонациямен көркемдесеңіз, мазмұны жоғарылап кетеді. Немесе мазмұнды мәтін берсе, бірақ сіз оның интонациясы дұрыстап бермесеңіз, мазмұны да кедейленіп қалады.

Жүргізуші. Түсінікті, көп рақмет, Анар ханым! Құрметті тыңдармандар, алдағы сабақтарымызда бұдан да қызықты мәліметтерге қанық боласыздар!