– Бұл «Дұрыс сөйлейік!» бағдарламалар циклі.Анар ханым, біз қарқын туралы әңгімелесіп отырмыз. Қарқынның сөз мазмұнын жеткізудегі рөлі жайында  айтып өтсеңіз.

– Біз өткен аудиокурста қарқын туралы айтқанда, қарқын мәселесін шет жағасын ғана айтып кеткенбіз. Қарқынның бұған қоса тағы да айтарлықтай қызметтері бар. Оның бірі ретінде сөйленістің ресмилік немесе бейресмилік сипатын тануға байланысты. Сіз адамның сөйлеп тұрған сөзінің қарқынына қарап, ол ресми қатынаста сөйлеп тұр ма, жоқ бейресми қатынаста сөйлеп тұр ма бірден аңғарасыз. Бейресми қатынаста қарқын құбылғыш келеді, яғни бейресми қатынаста мынау қарапайым тұрмыстық деңгейде екі адам сөйлесіп тұрса, оның сөзінің қарқыны біресе баяулайды, біресе жылдамдайды, тез өзгереді. Ал бейресми қатынастағы сөйлеушінің қарқыны, ол белгілі бір орташа деңгейден ауытқуы мүмкін. Бірақ сондай тез құбылғыш болмайды. Қарқын өзі сөздің стиліне қарай, яғни бейресми қатынасқа қарай, ерекше бір ажыратылып тұратын құбылыс. Сонымен бірге, қарқын бір сөйлемнің ішінде де өзгеруі мүмкін. Бір сөйлемнің ішінде сіз сөзді тез-тез бастап, содан кейін сөздің ортасында оны баяулатып, одан кейін қайтадан жылдамдатып кетуіңіз мүмкін. Жалпы өзі кез келген құбылыс интонацияның кез келген компоненті, біз алдында сөз еткен кідіріс болсын, мына қазір сөз етіп отырған қарқын болсын, ол өзгеру арқылы тыңдаушыға бір сигнал береді. Сөйлеп тұрған адам жылдам сөзді бастаған кезде оның сөзі бір кезде баяулап кеткен кезде, сіздің құлағыңыз елең ете қалады. Бұл неге баяулады? – деп. Сөйтіп, ол баяу айтқан сөздеріне сіз ерекше назар қоясыз. Қандай өзгеріс болмасын, бұл тыңдарманның назарын өзіне аудару. Сол арқылы қарқын бір мағынаны ерекше екенін көрсететін құрал. Енді бір қарапайым ғана мысал келтірейін: Студенттер биыл оқуға дайындықпен келді – деген мысал. Студенттер биыл оқуға дайындықпен келді десем, мен бір оқуға деген сөзді кішкене басқаларға қарағанда  өзгеше баяуырақ айттым. Студенттер биыл оқуға дайындықпен келді десем мен студенттер дегенді баяуырақ айттым. Көрдіңіз бе, сөйтіп сөйлемнің ішіндегі сіздің маңызды ақпаратты жеткізіп тұрған сөздеріңіздің қарқынының өзі де ауысып кетуі мүмкін.

– Анар ханым, мысалы, барлық дерлік сөйлемдегі сөздер бір қарқында болса, яғни баяу. Ондайды қалай дейміз?

– Оны бір сарынды сөз дейді.

– Бірақ ондай сөйлемдер  құлақты елең еткізбейді ме?

– Ондай сөз адамды шаршатады. Сондықтан неғұрлым кез келген интонацияның құралын ойнатып, құбылтып, өзінің мөлшерінде пайдалана білген дұрыс. Соның ішінде қарқынды да. Егер  мысалы, бір қарқынмен сөйлейтін болсақ, әсіресе осындай құбылыс бізде лекторлардың тілінде көп кездеседі. Мысалы, кейбір лекторлар бір сарынға түсіп алады. Бір ғана қарқынмен бүкіл дәрісін оқып шығады. Сол кезде студенттер осы  дәрістің ішінде қай жері маңызды, қай ақпарат маңызды, қай ақпарат ерекше екенін түсінбей қалады. Сондықтан бір сарынды қарқынмен сөйлеуде ауызша сөйлеушілер үшін жақсы іс.

– осыған байланысты бір сұрақ туындап отыр. Студенттер жаңа оқу жылына дайындықпен келіпті, я? Сіз негізгі қарқынды студентке қойдыңыз. Студенттер биыл жаңа оқу жылына дайындықпен келіпті. Студенттер деген кезде  солай бір қарқында айтылуы керек пе? Студенттер, мысалы, таңданыспен айтылса ше? Студенттер!

– Сіздің таңданысыңыз қарқынды білдіріп тұрған жоқ. «Студенттер» деген сөзге әуеннің көтеріліп барып күрт түсіп кеткені, әуенге байланысты.  Алдағы аудиокурста дауыс қаттылығы деген мәселеге тоқталамыз.  

– Жақсы рахмет, Анар ханым!