Шипагерлік баян

Шипагерлік баян

Шипагерлік баян

УӘСИАТНАМА

(1-,2-,3-,4-, 5-, 6-, 7-, 8-, 9-ашжаздар)

Пәруардігар алла, өзіңіз жаратқан құлыңыз — мен өз құдіретіңізді көрсету үшін, күнәкар пенделеріңізге жіберген су апаты, от апаты, қуаңшылық апаты, боран апаты, жер сілкінулік апат пен сырқаттық апаттан саналған алты алапаттың бірі болған — сырқаттық апатқа қарсы, әуелі пенделеріңіздің мұң-зары мен аяныш халі, онан соң өзімнің және өзіңіз берген бала-шағамның күн көріс игілігі үшін, жаратушы өзіңіздің "сақтансаң сақтаймын" деп "Құран Кәрімде" айтқандығыңыз үшін, ата-бабамнан мұра болып келе жатқан шипагерлікті кәсіп еттім. Бұ да мен жаралғанда, өзіңіз маған берген (жазған) несібеңіз болар. Әгәр күнә десеңіз, құдауанда кешіргейсіз. Тозаққа бұйырсаңыз да өз қолыңыздан келеді. Құлыңыз оған дән риза. Енді өлер шағыма таядым. Өз атыңызбен бастап, уәсиатнамамды және ата-бабамнан қалған мұраны ұрпағым Нұртайға қалдырмақшымын. Ол —"Шипагерлік баян"-дүр. Кейінгі әулеттерім де оны жалғастыра игілігін көрсін. Жаратқан жаппар ием, осы уәсиатнамамды орындаған баламның және оның ұрпағының талап меселдесін қолдай көр, жақыннан жар бола көр! Әсте күнәға батыра көрме, құдіретті, құшыретті ием!

Қарашығым Нұртай! Балаларымның ішіндегі ұғымталы, зерек және осы мұраға иелік етіп, мұрагер боларлық бейімің болғандығы үшін атыңды атап, әтей тапсырдым. Сен тұрғанда мұраның да, мұра иесінің де, мұрагердің де аты өшпей жалғаса беретініне сенімім кәміл.

Шырағым Нұртайым! Сен алла тағала, дін исламға адал болып, күллі мұсылман шаһитлары үшін, күллі аруақтарға және ата-бабаң мен әкең маған арнап, құдай үшін, дұғаһи сауап үшін өле-өлгеніңше құран оқып тұр. Әгәр осы өсиетімді орындай алмасаң, ұрпағым болмай-ақ кет.

Кептер жұмыртқалағанда, жұмыртқасы үшеу болады. Бірін шірітеді, екеуін балапан шығарып мәпелейді, есейтіп ұшырады. Әне, сондай менен шіріген бір жұмыртқа боларсың, онда саған беретін теріс батам:

Айырмасаң оң-солдың екі шетін,

Қос әлемде жарық болмасын екі бетің.

Күнәңа орындамай кеткен бейбақ,

Тартарсың екі дүние қасіретін, Аллаһуәкбар!

Бұл бұл ма? Қасиет маһшарда қос қолым сенің алқымыңнан алынбайды.

Бұл — ақтық уәсиатнамам. Бұл мұра атадан балаға, баладан балаға жалғасқан, бірі-бірінен асып толықтап отырған. Бірінші рет Райымбет, екінші рет Шыбыл, үшінші рет Қоңырбөрік, төртінші рет Тама, бесінші рет Бұршақ би аталарымыз бұрынғы жалғыз нұсқасын көзбе-көз көріп отырып көшіртіп, теңестіріп болған соң ашжаз сайын бірден өртеп отырған. Соңғысы әжрияның 1170 жылы екен.

Мен де осы рет... Сен танымайтын болған соң, өйткені енді сенің оқитының төте оқудан да төте оқу, төте жазудан да төте жазу делінген бір түрлі жазу формасы екен. Сондықтан жазуы жақсы әрі маңғаз, сыршыл Кәтіп мұғалімге қалағанын беріп, қасында отырып, көшіріп болғанын қотарылғанымен салыстырып, ата жолы бойынша отқа жағып отырдым. Бұл — тек осы жалғыз нұсқа ғана. Айырылып қалма, жан баласының көзіне түсірме, өзіңнен қуат кетіп бара жатса, көзін жоюдың амалын қарастыр. Тұтас жаттап ал! Әгәр тапсырсаң, ұлыңа тапсыр! Қызыңа тапсырма. Қатыныңа сеніп кетпе, сақ бол! Осыны орындасаң, беретін батам:

Жан балам, айтқан ақтық өсиетім,

Миыңа орнап, сақтасаң қасиетін.

Бабаң, әкең аруағы қолдап-қоршап,

Алла тыяр жаудың жауыз қарекетін. Аллаһуәкбар!

Балам, мен неге сонша жалынып, саған уәсиатнама қалдырдым. Мұның себебі: "Шипагерлік баянында" қазына аз емес. Ми төлін ерінбей баға білсең, маңлай теріңмен игеріп қолдана ала білсең, алтынды күреп, күмісті сіреп алатын шарапатты, киелі, қасиетті асыл қойма бұл. Бұл — өзің кемқор болмайсың дегендік. Бұл — бір. Екінші, ең алғаш Өтейбойдақ деген атамыз тоқсан жылдық өмірінің сексен жылына таяу өмірінде бөктерме қабын бөктеріп, теңгерме қабын теңденіп, шөнтек-шонтайлары мен местерін салпаңдатып, қаңғып жаһан кезіп, жаһанкез атанып, шипагерлікпен шұғылданып, әйел алып, бала сүюді ұмытып, күллі қазақ даласын, орыс даласын аралап, көрмегенді көріп, тартпауға тиісті азапты әдейі тартып жүріп, 1050 түрлі шипа емді қамтыған осы "Шипагерлік баяны" кітабын жазып қалдырған. Ел ол кісіні қаңғыбас Өтейбойдақ деп атап кетсе, біздің ауылымыз Шәшті әзиз дейді екен. Марқұмның жаны жәннатта болғай лаһимда, аумин!

Сондықтан бабаңның, әкеңнің қадірін басыңа іс түскеңде білетін боласың.

Бауыр етім Нұртайым, әкең өсиетін әсте есіңнен шығарма. Мәңгі шығарма. Шығарма, мәңгі шығарма!

Ақыл айттым, қарғаман, оқ боп тиер,

Көрмедің шеше қадірін беттен сүйер.

Қарызым сенде, әкеден көрме әсте,

Өтеді әкең борышын нақ жанкүйер.

Саған жеңілдік болар деген оймен әдептік лебізден көне есептік сипырсыз сандарға және түсініксіз атауларға бастан аяқ түсінік бергіздім, мағынасын түсіндірткіздім. Мәселен: ауыз саналым — әуелгісі, көз саналым — ендігісі, көз ауыз саналым — үшіншісі, т. б.

Тарыдай түйін — мықты иелік ету, сыр шашпау, талықпай үйрену, жалықпай ізденуде ғана, балам.

Әкең — Түменбай ЫСТАНБАЙҰЛЫ

1952 жыл. Шиліөзек. Текес.

Материалдарды толық оқып/тыңдау үшін жазылып-тіркелу керек
  • Сипаттамасы
  • Пікірлер

УӘСИАТНАМА

(1-,2-,3-,4-, 5-, 6-, 7-, 8-, 9-ашжаздар)

Пәруардігар алла, өзіңіз жаратқан құлыңыз — мен өз құдіретіңізді көрсету үшін, күнәкар пенделеріңізге жіберген су апаты, от апаты, қуаңшылық апаты, боран апаты, жер сілкінулік апат пен сырқаттық апаттан саналған алты алапаттың бірі болған — сырқаттық апатқа қарсы, әуелі пенделеріңіздің мұң-зары мен аяныш халі, онан соң өзімнің және өзіңіз берген бала-шағамның күн көріс игілігі үшін, жаратушы өзіңіздің "сақтансаң сақтаймын" деп "Құран Кәрімде" айтқандығыңыз үшін, ата-бабамнан мұра болып келе жатқан шипагерлікті кәсіп еттім. Бұ да мен жаралғанда, өзіңіз маған берген (жазған) несібеңіз болар. Әгәр күнә десеңіз, құдауанда кешіргейсіз. Тозаққа бұйырсаңыз да өз қолыңыздан келеді. Құлыңыз оған дән риза. Енді өлер шағыма таядым. Өз атыңызбен бастап, уәсиатнамамды және ата-бабамнан қалған мұраны ұрпағым Нұртайға қалдырмақшымын. Ол —"Шипагерлік баян"-дүр. Кейінгі әулеттерім де оны жалғастыра игілігін көрсін. Жаратқан жаппар ием, осы уәсиатнамамды орындаған баламның және оның ұрпағының талап меселдесін қолдай көр, жақыннан жар бола көр! Әсте күнәға батыра көрме, құдіретті, құшыретті ием!

Қарашығым Нұртай! Балаларымның ішіндегі ұғымталы, зерек және осы мұраға иелік етіп, мұрагер боларлық бейімің болғандығы үшін атыңды атап, әтей тапсырдым. Сен тұрғанда мұраның да, мұра иесінің де, мұрагердің де аты өшпей жалғаса беретініне сенімім кәміл.

Шырағым Нұртайым! Сен алла тағала, дін исламға адал болып, күллі мұсылман шаһитлары үшін, күллі аруақтарға және ата-бабаң мен әкең маған арнап, құдай үшін, дұғаһи сауап үшін өле-өлгеніңше құран оқып тұр. Әгәр осы өсиетімді орындай алмасаң, ұрпағым болмай-ақ кет.

Кептер жұмыртқалағанда, жұмыртқасы үшеу болады. Бірін шірітеді, екеуін балапан шығарып мәпелейді, есейтіп ұшырады. Әне, сондай менен шіріген бір жұмыртқа боларсың, онда саған беретін теріс батам:

Айырмасаң оң-солдың екі шетін,

Қос әлемде жарық болмасын екі бетің.

Күнәңа орындамай кеткен бейбақ,

Тартарсың екі дүние қасіретін, Аллаһуәкбар!

Бұл бұл ма? Қасиет маһшарда қос қолым сенің алқымыңнан алынбайды.

Бұл — ақтық уәсиатнамам. Бұл мұра атадан балаға, баладан балаға жалғасқан, бірі-бірінен асып толықтап отырған. Бірінші рет Райымбет, екінші рет Шыбыл, үшінші рет Қоңырбөрік, төртінші рет Тама, бесінші рет Бұршақ би аталарымыз бұрынғы жалғыз нұсқасын көзбе-көз көріп отырып көшіртіп, теңестіріп болған соң ашжаз сайын бірден өртеп отырған. Соңғысы әжрияның 1170 жылы екен.

Мен де осы рет... Сен танымайтын болған соң, өйткені енді сенің оқитының төте оқудан да төте оқу, төте жазудан да төте жазу делінген бір түрлі жазу формасы екен. Сондықтан жазуы жақсы әрі маңғаз, сыршыл Кәтіп мұғалімге қалағанын беріп, қасында отырып, көшіріп болғанын қотарылғанымен салыстырып, ата жолы бойынша отқа жағып отырдым. Бұл — тек осы жалғыз нұсқа ғана. Айырылып қалма, жан баласының көзіне түсірме, өзіңнен қуат кетіп бара жатса, көзін жоюдың амалын қарастыр. Тұтас жаттап ал! Әгәр тапсырсаң, ұлыңа тапсыр! Қызыңа тапсырма. Қатыныңа сеніп кетпе, сақ бол! Осыны орындасаң, беретін батам:

Жан балам, айтқан ақтық өсиетім,

Миыңа орнап, сақтасаң қасиетін.

Бабаң, әкең аруағы қолдап-қоршап,

Алла тыяр жаудың жауыз қарекетін. Аллаһуәкбар!

Балам, мен неге сонша жалынып, саған уәсиатнама қалдырдым. Мұның себебі: "Шипагерлік баянында" қазына аз емес. Ми төлін ерінбей баға білсең, маңлай теріңмен игеріп қолдана ала білсең, алтынды күреп, күмісті сіреп алатын шарапатты, киелі, қасиетті асыл қойма бұл. Бұл — өзің кемқор болмайсың дегендік. Бұл — бір. Екінші, ең алғаш Өтейбойдақ деген атамыз тоқсан жылдық өмірінің сексен жылына таяу өмірінде бөктерме қабын бөктеріп, теңгерме қабын теңденіп, шөнтек-шонтайлары мен местерін салпаңдатып, қаңғып жаһан кезіп, жаһанкез атанып, шипагерлікпен шұғылданып, әйел алып, бала сүюді ұмытып, күллі қазақ даласын, орыс даласын аралап, көрмегенді көріп, тартпауға тиісті азапты әдейі тартып жүріп, 1050 түрлі шипа емді қамтыған осы "Шипагерлік баяны" кітабын жазып қалдырған. Ел ол кісіні қаңғыбас Өтейбойдақ деп атап кетсе, біздің ауылымыз Шәшті әзиз дейді екен. Марқұмның жаны жәннатта болғай лаһимда, аумин!

Сондықтан бабаңның, әкеңнің қадірін басыңа іс түскеңде білетін боласың.

Бауыр етім Нұртайым, әкең өсиетін әсте есіңнен шығарма. Мәңгі шығарма. Шығарма, мәңгі шығарма!

Ақыл айттым, қарғаман, оқ боп тиер,

Көрмедің шеше қадірін беттен сүйер.

Қарызым сенде, әкеден көрме әсте,

Өтеді әкең борышын нақ жанкүйер.

Саған жеңілдік болар деген оймен әдептік лебізден көне есептік сипырсыз сандарға және түсініксіз атауларға бастан аяқ түсінік бергіздім, мағынасын түсіндірткіздім. Мәселен: ауыз саналым — әуелгісі, көз саналым — ендігісі, көз ауыз саналым — үшіншісі, т. б.

Тарыдай түйін — мықты иелік ету, сыр шашпау, талықпай үйрену, жалықпай ізденуде ғана, балам.

Әкең — Түменбай ЫСТАНБАЙҰЛЫ

1952 жыл. Шиліөзек. Текес.