«Жұртқа сын айту үшін өзің мінсіз болуың керек»

Сонда Асекең:

– Мен жастайымнан айтулы ақындармен жазба айтысқа түстім. Айтысқа түскен ақын басқалардың кемшілігін көріп, мінін тере білуі керек. Мен өзім ішіп алып бұлғақтап жүрсем, олардың сол мінімді бетіме таңба етіп басуы сөзсіз ғой. Сондықтан мен ішуден аулақ болдым.  Жұртқа сын айту үшін әуелі өзің мінсіз болуың керек,– деген екен».
Өзіңе өзің сын көзбен қарау осындай-ақ болар!
Тілі уытты, сөзге шешен Асекең айтар ойын астарлап жеткізудің де шебері болған деседі. Бетің бар, жүзің бар демей, ойындағысын айтып салатыны да ауыздан-ауызға тарап, күні бүгінге дейін ел аузында жүр.
Ел жақта бір кісінің жерлеуіне барып, шығып келе жатқанда Асқар Тоқмағамбетовке бұжыр бет, масаңдау бір жігіт тиісе сөйлеп, елсілеу бір сұрақ қойыпты:
–Асеке, сіз ажалдан қорықпайсыз ба? Соңғы кезде ауырғыштап жүр деп естимін, – дейді тілін шайнап мүләйімсіп.
 Сонда Асекең бар денесімен бұрылып, әлгі жігіттің бетіне бажырая қарапты да:
–Шырағым, іріген ауыздан шіріген сөз шығады. Шіріген сөзді біреу мастықпен айтады, біреу қастықпен айтады. Қастықпен айтатындарда сен секілді бетінің бұжыры, ішінің қыжылы, арақ пен шараптың қызуы болады, – депті.
Мұндай орынды жауаптың батпандай салмағын жетесіз ғана түсінбейді.
Асқар Тоқмағамбетовтің шығармашылық шеберханасы өзгеше. Көтерген тақырыбы саналуан. Мысалдары өз алдына бір төбе. «Өзі қаңбақ болсын, ондай қандай салмақ болсын» деп келетін «Бидай мен қаңбақты» білмейтіндер кемде-кем шығар. Асекеңнің «Тышқан мен сауысқан», «Қағаз бен қалам», «Алтын сағат пен шойын сағат», «Шляпа мен иесі», «Ешкі мен бастық», «Түлкі мен көкқұтан», «Мысық пен төбет»,  «Терек пен алма», «Қоңыз бен доңыз», «Бұғы мен бұқа» сынды толып жатқан мысалдары орыстың әйгілі мысалшысы Крыловтың шығармаларынан бір мысқал да кем емес. Керісінше, қазақы бояуы қанық, астары терең дүниелер.
«Ақылды адамға ең ауыр жаза – мақтай беру, мақтау есту» деген екен  жазушы Ғабит Мүсірепов. Мақтауды да жөнін білген адам қиыстырып, келістіріп айтады. Жөнін білмесең, ретін таппасаң, артық мақтау кейде жүрек айнытатыны бар. Ал Асқар Тоқмағамбетов адамды мақтағанда да шек пен шеңберден шықпайтын шебер болған. Мәселен, шебер суреткер жазушы Нәсіреддин Серәлиев туралы «Інім Нәсір» деген өлеңінде былай деп жазыпты:
Құр сөзге қызықпаймыз қызыл-жасыл,
Қызылдың бәрі бірдей болмайды асыл.
Қызыл сөзден аулақ ең әуел бастан,
Соныңды жақсы көрем, інім Нәсір.
Шу болғанды сүймеуші ең ұлан-асыр,
Қу болғанды сүймеуші ең сөзі масыл.
Кішіпейіл, кең тыныс, көңілің дархан,
Жаны жайсаң жігітсің, інім Нәсір...
Олай дейтіні, жазушы Мархабат Байғұттың сөзіне қарағанда, Нәсіреддин Серәлиев тумысынан көп сөзді ұнатпайтын, артық сөзге жоқ адам болыпты. Серәлиев туралы естелігінде Мархабат Байғұт былай деп жазады: «Имам Ғазали: «Зерек зейіндіге – бір сөз,ерек пайымдыға – жалғыз ишарат та жеткілікті» деген емес пе? Зуылдай сөйлеп, көкезуленгендерге жақтырыңқырамай қарап, тереңірек күрсінумен тынатын еді, қайран, Нәкең». Ендеше, Асекең – Асқар Тоқмағамбетов сол «бір сөзді» орнымен айта білген, «жалғыз ишаратты» орнымен пайдаланған деп есептейміз.
Асқар Тоқмағамбетовтің мысалдары өміршеңдігімен құнды. Олардың әрқайсысынан дәл бүгінгі күннің тынысын көргендей боласың, біреуінен танысыңды, екіншісінен туысыңды, үшіншісінен жолдасыңды танып қоясың. Мысалы, мынадай «Сауысқандар» қазір аз деп кім айтты:
Бір суайт сауысқан,
Өз айтуынша:
Екі бірдей институтты тауысқан.
Аз өмірінің ішінде
Алпыс екі қызметке ауысқан.
Талаймен ажырасып,
Талаймен танысқан.
Алты рет үйленіп,
Жеті рет ЗАГС-ке барысқан.
Жылпыңдығы да бар,
Жылпостығы да күшті,
Біреуге бөле, біреуге туысқан.
Іс түскенге сүттей ұйысқан,
Мойнына асылдырып, қойнына қысқан,
Шықылықтап қонып, сықылықтап ұшқан.
Сауысқан болма, сақтан!
Орныңды тауып мақтан.
Биыл – қаламгердің дүниеден өткеніне отыз жыл. 1983 жылы 21 тамыз күні қайтқан екен. Ізмұрат Құрбанбаев деген автордың «Қазақ үні» газетінде жарияланған мақаласына сүйенсек, бүгінде Асекеңнің Қызылорда қаласындағы қарашаңырағының иесі кенже қызы Аягөз апай екен. І.Құрбанбаевтың мақаласында мынадай да жолдар бар екен: «Үстел үстінде қаламгердің өмірінің соңғы сәттері  оқыған «Жұлдыз» журналының 1983 жылғы  шыққан бір-екі сандары және күнтізбесі  жатыр. Бөлме іші  кішкентай, тар. Қабырғадағы сөрелер кітаптарға лық толы. Ол кітаптардың барлығын дерлік бір кездері Асқар ағаның өзі оқып  тауысқан. Хаттары да жетерлік екен. Әр жылдардағы өткен мерейтойларына берілген  түрлі  бағалы сый-сыяпаттар, портреттер де баршылық. Біреу-жарым қойын дәптеріне көз салып едік, жазуларының бірсыпыралары арабша екен. Бұл кейбір шығармашылық адамдарға тән Асекеңнің  ішкі сезімдерін өзге жұрт оқудан құпия, таса ұстағандығынан болар деп ұқтық. Асқар ағаның жинаулы тұрған үй мұрағаттарын шағын бөлмеде олай-бұлай ақтарып, аударыстыра беру өте ыңғайсыз. Әйтпесе, қалың-қалың түрлі папкілердегі қатпар-қатпар, бума-бума хаттар¬дың ішінде небір тұнып тұрған сырлардың бар екеніне  көзіміз жетіп-ақ, тұр. Тамсанып, ынтығып көруге көмейіміз бүлкілдеп тұрғанымен не пайда? Біздіңше, аға шығармашылығына ден қойғандардың қай-қайсысы  да әлі де болса  кеңірек көсіле отырып, қалам сілтесе, зерттесе, қүмбір-күмбір тарихқа жолығары сөзсіз-ау?!». Тоқмағамбетов шығармашылығын зерттеу – болашақтың еншісіндегі шаруа. Десек те, қаламгерлердің кітабын тек мерейтойы қарсаңында ғана шығарып, көңіл бөлуді де тек сондай айтулы күндері ғана еске алуды доғарған жөн-ақ.