Сырағаң айтқан екен...

Бұдан жиырма жыл бұрын дүние салған ақын Қостанай өңірінің тумасы. Бүгінде Қостанайда және Астана қаласында Сырбай Мәуленов атындағы мектеп бар. Ал Алматыда ақынның атына көше берілген.
Сырбай Мәуленовтің қатарлас құрбы-құрдастарына айтқан өтімді әзіл-қалжыңының бір парасын кітапхана оқырмандарының назарына да ұсынуды жөн көрдік.
 
Белгілі каррикатурист-суретші Еркін Нұразханов ақын Сырбай Мәуленовке әлдебір уәде береді де,соңынан ол берген уәдесін орындамай, біраз уақытқа дейін ұмытып кетіпті. Сөйтіп жүргенде бірде Еркін көшеде Сырағаңа кезігіп қапты. Сонда Сырағаң шап беріп Еркіннің қолынан ұстай алып:
Айналайын, Еркін балам,
Уәдеңмен  –  көңіл алаң,
Сен бүйтіп алдай берсең  –
Карикатураңды өзім салам, –  деген екен.
                                                                                                                                  ***
 Бір күні сатирик Садықбек Адамбеков Жазушылар одағының секция мәжілісінде өзінің жаңа комедиясын оқыпты. Комедия ұзақ екен. Мәжіліске қатысып отырған ақын Сырбай жалығып, жиі-жиі күле берсе керек.
 – Ей, сен неге күлесің? – депті Садықбек Сырбайдың күлгенін жақтырмай. Сонда Сырбай күлкісін тыймай:
–   Комедия болған соң күлмегенде қайтеміз! –  депті.
                                                                                                                                  ***
 Қазақстан Жазушылар одағының басшылығына қос Ғабең – Ғабит Мүсірепов пен Ғабиден Мұстафин екі-екі реттен келгені баршаға аян (Екі жолы да Ғабитті Ғабиден ауыстырып отырған.) Бірінші хатшылыққа екінші жолы сайланғанда Ғабит Мүсіреповті қаламгерлермен «таныстыруға» сол кездегі Орталық Комитеттің хатшысы Н.Жанділдин ертіп келіпті. Бірінші хатшылыққа Ғабит Мүсіреповтің ұсынылып отырғанын айтып, дәстүр бойынша «қалай қарайсыздар?» дейді ғой.
Жиналған қаламгерлер бірінен соң бірі шығып, Ғабеңді жер-көкке сыйғызбай мақтай бастайды. Сырбай Мәуленов ол кезде Одақтың партия ұйымының хатшысы екен, бір бұрышта үнсіз отырып қалыпты, соны байқаған Жанділдин:
 – Бұл жөніндегі парткомның пікірін білсек деп едік, олардың пікірі қандай екен? – дейді Сырбайға шүйіліп.
Сонда Сырағаң иығын бір қиқаң еткізіп, ырғатылып орнынан тұрыпты да:
 – Бәрі де жөн ғой... Одаққа бастық болу осы Ғабеңнен қалған шаруа емес пе еді... Бұл кісінің мінезі Памирдің ауа райы секілді: тым ыстық та болмайды, тым суық та болмайды. Үнемі жанға жайлы қоңыр салқын боп тұрады. Парткомның пікірі осы! – деп орнына қайта жайғасыпты.
                                                                                                                                  ***
 Бір жиналыста Сырбай Мәуленовтың баяндамасына академик Мұхаметжан Қаратаев мін таға сөйлей келіп:
– Мен Сырбай балдыз болған соң әдейі батыра айтып тұрмын, – депті. Сонда Сырбай:
– Мұқа, бұл балдыздар мен жезделердің жиналысы емес қой, –  деген екен.
 
                                                                                                                                  ***
Ұлы Абайдың Әзімбайдан тарайтын ұрпағы Фатих Дінисламов – ақындық, аудармашылық еңбегімен танымал болған кісі. Көп жылдар бойы ол «Жазушы» баспасында еңбек еткен.
Бірде Фатих жұмысқа шетен қалпақ киіп келіпті. Мұны көрген Сырбай Мәуленов:
Қалпағыңыз шетеннен,
Келдіңіз бе шет елден,
Басыңыз да мықты екен,
 Мұндай жүкті көтерген;
 Ұрпағы деп Абайдың,
Айтпапты ел бекерден!–
деген екен.
                                                                                                                                  ***
Әйгілі партизаны Қасым Қайсенов бірде өзінің жеке меншік машинасымен тау бөктеріне қарай серуенге шығыпты. Адам бейнет шегейін десе аяқ астынан емес пе, бөктер жолмен келе жатқан машина 3 метр терең жарға аунап кетеді. Абырой болғанда Қасекең қатты жарақаттанғанмен, тірі қалады. Қып-қызыл ала қан болып ауруханаға түседі.
Мұны естіп,жылап-еңіреп құрдасы Сырбай Мәуленов жетеді. Сырбай мән-жайды, қалайша мұндай кейіпке тап болғанын сұрайды. Қасым рухы берік жан ғой. Егіліп отырған Сырбайға сыр білдірмей, қарабайырлап жағдайды айта бастайды: «Содан ойда жоқта 3 метр құлама жардан аунап-ақ кеткенім!» – депті.
Сонда күйзеліп отырған Сырбай көзінің астымен сүзе бір қарап алып:
– Бәрекелді, Қасеке-ау, сіздің дардай атыңызға 3 метр деген ұят қой. Бұл сөзіңізді мен ғана естиін. Менен басқаға 30 метрден құладым деңіз,– деген екен.
КейінҚасекең жазылып шығады. Күндердің бір күнінде Сырағаңды көшеде мотоцикл қағып кетіп, ауруханаға түседі. Мұны естіп енді Қасым көңіл сұрай келеді.
Көңіл сұрап отырып Қасекең:
– Әй, Сырбай, сен бұл әңгімені менен басқаға айтпа, ұят болады; түйедей Сырбайды торпақтай мотоцикл қақты деген не сұмдық. Сен жұртқа КамАЗ қағып өтті де, сонда жарасады,– деген екен.
                                                                                                                                  ***
Халқымыздың даңқты ұлдарының бірі, рейхстагқа ту тіккен батыр Рақымжан Қошқарбаев әскерден аман-есен оралған соң көп жыл бойы моншаның директоры, соңынан «Алматы» мейманханасының директоры қызметтерін атқарады. Сол Рахаң бірде қаламгер достарының арасында отырған кезде:
– Осы сендер менің әскердегі өмірімді, рейхстагқа ту тіккенімді тәптіштеп, оқырманды мезі етіп, қайта-қайта жаза бересіңдер. Жазғыш болсаңдар – менің содан кейінгі өмірімді неге жазбайсыңдар? Мәселен, мен қандай директормын, сол туралы пікір білдірсеңдер етті?! – деп базына айтады.
Мұны естіп отырған ақын Сырбай Мәуленов сол арада суырылып сөз алып:
Мейірің –  нұры мол сарай,
Мінезің – бейғам баладай.
Жүрегің – ыстық моншадай,
Көңілің – мейманханадай,–
деп мақтап ала жөнеліпті.
                                                                                                                                  ***
Алматының Масаншы көшесінде тұратын бір жас әнші кешігіп қалғаны үшін жұмыстан шығып қалады. Келе жатып Сырбай ақынға кездесіпті.
– Ағатай, жәрдем етіңізші? – деп жалынады. Сонда Сырбай:
«Көшесінде Масаншы
Тұрушы еді жас әнші.
Шырылдатпай байғұсты,
Қайта орнына алсаңшы?» –
деп жазады да: «Осыны директорыңа апарып бер»,– дейді. Ертеңінде әлгі жас әнші Сырбай ағасына:
– Ағай, рақмет! Қызметіме қайта қабылдандым! – деп мәз болып телефон шалыпты.
                                                                                                                                  ***
Бірде Амантай Байтанаев үлкен бір роман аударып, жарық көреді. Әріптес достары еңбегің құтты болсын деген соң, Қуандық Шаңғытбаев, Сырбай Мәуленов бастаған бір топ ақын-жазушыны асханаға ертіп келеді. Қас қылғанда асханада дұңған лапшасынан басқа тамақ болмай шығады ғой. Сонда Сырбай Мәуленов:
Салған бұрыш, сарымсақ,
 Қуандықтың лапшасы.
Амантайдың жанын сап
Жарататын жақсы асы.
 Самса, манты, бауырсақ..
Болар ма еді басқасы...
Аман болса баспасы,
Амантайда таусылмас
 Аударманың ақшасы,–
деген екен.
                                                                                                                                  ***
Бірде «Алматы» санаторийінде Ғабит Мүсірепов пен белгілі сыншы-ғалым Нығмет Ғабдуллин бірге демалыпты.Әлдебір әңгіменің орайында Ғабең:
–    Нығмет, сен байқайсыңба... Осы мақтау сөзге келгенде ақын-жазушылардың ішінде Сырбайдан асқан шешен адамды көре алмадым. Әсіресе Сырбай юбилейлерде сөйлеген кезде ет жүрегіңді елжіретіп жібереді. Енді бір аңғарғаным – біздің Сырбай мақтауға келгенде адам атаулыны алаламайды. Онысы несі? – деп сұрапты.
Сонда Нығмет сәл ойланып:
–    Ғабе, ол кісі ғұмыры тірі жанмен жүз шайысып көрген жоқ қой, – дейді. – Ешкіммен ұрыспайды да, ренжіспейді де... Көңілі де Сарыарқадай кең, дарқан адам емес пе! Сосын өзгелерді де өзіндей санап, шетінен мақтай береді де!– деп жауап беріпті.
                                                                                                                                  ***
Алпысыншы жылдардың басында, жаздың жайма-шуақ бір күнінде Ғабит Мүсірепов, Сәбит Мұқанов, Құрманбек Сағындықов және Сырбай Мәуленов Жамбыл облысының Қордай ауданындағы Сәлімгерей Тоқтамысов басшылық жасап жүрген совхозға қонаққа барады. Сәлімгерей кезінде бірер облыстың бірінші басшысы болған, кейін жазықсыз қудалауға түскен, әдебиет пен өнер десе ішкен асын жерге қоятын, заманының зерделі азаматы болса керек. Қонақтарды құрақ ұшып қарсы алып, хал-қадірінше күтеді. Күн аптап ыстық болғандықтан ақын-жазушылар түс әлетінде совхоз іргесіндегі каналға барып, суғатүседі. Алдында салқын тиіп, аздап сырқаттанып жүргендіктен, Сырбай суға түспей, жағада отырып қалады. Суға түсіп жүрген Ғабеңді қатты ағыс шлюзге қарай қақпақылдайды. Ғабең де барын сала, жанталасып, бір бүйірлеп, жиекке қарай ұмтылады. Жар жағалап жүгіріп келе жатқан қалжыңқой Сырбай:
Жақсы болсаң – келерсің судан өтіп,
Жаман болсаң – қаларсың суға кетіп...– деп өлеңдете айғай салыпты.
Ғабең әзер дегенде діңкесі құрып, жағаға шығады. Шыққан бойда:
–    Біреу иірімде жанталасып жүрсе, сенің өлеңдетіп қуанғаныңа жол болсын? – дейді әжептәуір ренжіп.
Сонда Сырбай Ғабеңе тым-тым қиын боп бара жатса суға секіруге әзір екенін жасырып:
–    Ау, Ғабе, сізді каналдың суы түгілі, мұхиттың, суы да жұта алмасына сенімдімін ғой мен,– деген екен.
 
                                                                                                                                  ***
 Белгілі драматург Қапан Сатыбалдинмен ақын Сырбай Мәуленов бірде сапарлас боп, ел жаққа жол тартып бара жатады. Ұзақ жолда Қапекең жазып жатқан өзінің жаңа бір пьесасының желісін ұзақ-сонар әңгіме етеді. Сөз арасында:
–    Пьесада төрт қазақты өлтіргеніме қалай қарайсың, Сырбай... Осыным артық емес пе? – деп сұрапты ұйқылы-ояу отырған Сырбайдан:
Сонда Сырағаң, бүлк етпей:
–    Қапеке, бүкіл қазақты қырып тастасаңыз да еркіңізде ғой, – деп жауап беріпті.