Шаяхмет Имашұлы, ҚР кино қайраткері, ҚР кинематографиясының үздігі: БЕЙСЕНБАЕВ ПЕН ҚАРСАҚБАЕВТЫҢ ЖОЛЫН БАСАТЫН ЖАСТАР ЖОҚ

Киностудияның жанында екі жылдық актерлік курс бар екен. Сол студияда оқып жүрген балалармен таныстым. Өзім домбыра тартып, ән саламын. Өлең оқимын. Ақыры «Қыз Жібектің» түсірілімі біткеннен кейін екіжылдық актерлік студияға оқуға түстім. Әке-шешеме әлі айтпағам. Сөйтіп жүргенде 1970 жылға да таяп қалдық. 1969 жылы Жәрдем Бәйтенов деген азамат ВГИК-тің, яғни Бүкілодақтық кинематография институтының режиссерлік факультетін бітіріп жатыр екен. Дипломдық жұмысын түсіру үшін Алматыға келіпті. Дипломдық жұмысы ретінде үлкен көркемсуретті фильм түсірді. «В те дни» деп аталады. «Сол күндерде», яғни. Қарағандының шахтасымен байланысты фильм екен. Біздің де арамыздан рөлге адам іздеді. Ең алғаш «Қыз Жібекте» көпшілік сахнада нөкер болып атқа шапсам, енді міне, екінші рет эпизодтық рөлге түстім. Жәрдем ағамыздың Бүкілодақтық кинематография институты туралы айтқанын естіп алғаннан кейін онда оқу арманға айналды. 1970 жылы, біздің бағымызға қарай, Қазақстаннан 15 баланы ВГИК-ке қабылдайды екен деген хабар жетті. Оқу орнының проректоры бастаған бір қауым ел Қазақстанға келіп, әр облысты аралап, конкурс жасады. Сол 15-тің біреуі мына алдыңызда отырған пақырыңыз. 19 жастамын, ВГИК-тің актерлік факультетінен бір-ақ шықтым. Бізді оқытқан адам кім десеңіз, бүкіл әлем танитын әйгілі «Чапаев». Иә, иә, күллі дүниені шарлаған «Чапаев» фильмінде басты рөлді сомдаған орыстың ұлы актері, ұлы режиссері Борис Андреевич Бабочкин. Ойламаған жерден Бабочкиннің шәкірті болып шыға келдік. 1970 жылы ол кісінің жаңа курсты қабылдайтын кезегі келіпті, сонда Орта Азияның бес мемлекетінің ішінен біреуін таңдауды сұрағанда, ойланбастан Қазақстанды таңдаған екен. Сөйтсек, соғыс уақытында Қазақстанда төрт жыл тұрыпты. Соғыс кезінде Ленфильм, Мосфильм киностудияларының барлығын Алматыға эвакуациялаған. Орыстың үлкен театрлары, ВГИК-те уақытша Алматыда болған. Сол кезде Бабочкин әйелімен, екі қызымен Жаркент қаласындағы бір қазақтың үйін паналапты. Қазақтың суын ішіп, нанын жеген ақсақал біз оқуға түскенде 68 жаста екен. Қазақстанға деген, бізге деген таза ниетін, көңілін көрдік. 1974 жылы 15-тің ішінен 13-іміз аман-есен бітіріп, «Қазақфильм» киностудиясының актерлік штатын толтырдық. Арамыздан Жамбыл Құдайбергенов келе сала киноға түсіп, көбірек көрінген жігітіміз еді, ерте қайтыс болып кетті. Қалған 12-міз қазір ата-әже болып жүріп жатырмыз. Үш жігіт, екі қызымыз «Қазақстанға еңбегі сіңген әртіс» атағын алды. Орденмен марапатталғандары бар. Меңтай Өтепбергенов, Димаш Ақымов, Жанна Керімтаева, тағысын тағылар.

Енді кәсіби маман дегенге қайта оралсақ. Әр салада өзінің мықты мамандары жүрмесе, ол саланың еңбегі жанады деп айта алмаймын. ВГИК-ті бітіріп келген біраз режиссерлар бар еді, олардың да қазір бірі бар, бірі жоқ. Едіге Болысбаев мықты режиссер еді, Қанымбек Қасымбеков қандай еді, арамызда жоқ бүгінде. Біздің сәл алдымызда оқығандардан Сатыбалды Нарымбетов бар. Ол сценаристің оқуын оқыған. Өзі жазушы адам. Кейін режиссерлікке аяқ басты, біраз фильм түсірді. Оның өзі де қазір әрқилы сынға ұшырап жүр. Өз басым Сатыбалды Нарымбетовті режиссер деп есептемеймін. Мықты сценарист, бірақ режиссерлігі кереметтей емес. Ең бірінші «Шоқ пен шер» деген фильмге сценарий жазған, Қанымбек Қасымбеков екеуі түсірген. Қазақстанның ең бірінші Комсомол сыйлығын алған фильм болатын. Сол кездегі азаматтардан көп дүние күтуге болатын еді. Ол заманның өзінің бір ерекшелігі болды. «Қазақфильмнің» жағдайына қарай жылына 2-3 фильм ғана түсірілетін де, режиссерлер кезек күтіп қалатын. Кезек кейде 4-5 жылда әрең келетін. Абдолла ағамыздың өзі ВГИК-ті бітіріп келген соң «Менің атым – Қожаға» дейін бес жыл жұмыссыз отырған. «Қожасы» Канн фестивалінде жүлде алып, атақты фильм болғаннан кейін ғана ол кісінің бағы жанып кетті. Ал бірінші фильмнен құлап жатқандар арасында содан кейін қайтып көтеріле алмағандар өте көп. 

 

ҚАЗАҚ КИНОСЫНЫҢ ТАРИХЫ «АМАНГЕЛДІДЕН» БАСТАЛМАЙДЫ

–Қазіргі киноларға көңілім толмайтын сәттер көп. Әртүрлі себептері бар. Біріншіден, кейінгі кезде кино түсіру деген бизнеске айналған сияқты. Кім көрінген еріккеннің ермегіне айналдырып алды. Қазір әйел режиссерлар қаптап кетті. «Қыз Жібек», «Атаманның ақыры», «Транссібір экспресі», «Менің атым – Қожа», «Алпамыс мектепке барады», «Гауһартас» сияқты фильмдер қазір жоқ. «Қыз Жібектің» премьерасы 1970 жылы Мәскеуде өтті, біз сонда оқып жүргенбіз. Сол жылы Мәскеуде «Қазақстан» деген кинотеатр ашылған, сол жерде екі күн көрсетіліп, екі күн тамашалап едік. «Қыз Жібектің» жөні бөлек болатыны, оған дейінгі фильмдерімізге әртүрлі себептермен орыстар қосылды, басқалар қосылды да, олар қазақтың шашбауын көтеретін фильм болмады. Қазақ киносының тарихын «Амангелдіден» бастайды, «Ботагөзді» айтады, бірақ бұлар қазақтың төл фильмдері емес. Қазақтың кино тарихы одан басталмайды. Бұл фильмдерді «Ленфильм» түсірген. Тақырыбы біздікі, актерлары біздікі, бірақ түсірген басқалар болды. Біздің қазақ киносы Шәкен Аймановтың заманынан басталған. 1956-57 жылдардан. Оған дейін бізде деректі фильмдердің шағын киностудиясы ғана болған. Ендеше, қазақ киносының тарихын өткен ғасырдың елуінші жылдарының ортасынан бастап іздеу керек. 1934-35 жылдарға апарып тіреудің қажеті жоқ. 

Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясында кино факультетінің ашылғанына 20 жылдай ғана уақыт болды. Соның 13-14 жылында осы факультетте жұмыс істедім. Былтыр ғана зейнеткерлікке шығып, кеттім. 3-4 курсты оқытып, білгенімді үйреттім. Бірақ ол аз. Қазақта «су ішкен құдығыңа түкірме» деген сөз бар ғой. Жамандайын десең, «айтқанның аузы жаман». Жан-жағыңнан арадай талайды. Ал айтпасқа тағы болмайды. Кино деген – синтездік өнер. Әртүрлі саланың мамандықтары қатысып, содан шығарылған дүние. Операторы бөлек, композиторы мен режиссері болуы керек, актерлар, суретшілер, гримерлар қатысып, ортақ өнер туындысын жасайды. Солардың бүкіл ойы, болмысы бір жерде тоғысып, бір жерден шықпаса, Крыловтың мысалы сияқты әрқайсысы әр тарапқа тартады да, киноның сәні кетеді. Киноның басында қазақтың жанын түсінетін, қазақ киносына жаны ашитын адам отыруы керек. Ал бізде әлі күнге Абдолла Қарсақбаев, Сұлтан Қожықов, Шәріп Бейсенбаев сияқты ағаларымыздың жолын басатын жастар жоқ. Жастар мейлі Еуропада оқысын, мейлі Голливудта тәжірибеден өтіп келсін, алдымен қазақтың тарихын білуі керек. Тарихқа ену керек. Қазақтың тілін білмейді. Өзі қазақша сөйлемегеннен кейін қазақтың киносын қалай жасайды? Тілі, діні, ділі, болмыс-бітімі бәрі бір жерден шыққанда ғана қазақы дүние пайда болады. Мәжит Бегалин ағамыздың көзін көрген, сол кісілердің артынан ерген Сатыбалды Нарымбетовтер түсірсе түсірер еді ғой. Бірақ... Түсірмеді. 

Актер болып жүргендер режиссураға келіп жатыр. Орыстарда мықты-мықты актерлардың режиссер болып кеткені бар. Алайда, режиссура – жеке мамандық. Туа бітетін, күрделі мамандықтың біреуі. Режиссер актерлікті түсінуі керек, өмірге деген көзқарасы бөлек болуы керек, ол жазушы болуы керек, ол ақын болуы керек, ол суретші болуы керек, ол тарихшы болуы керек. Режиссура осындай көп өнердің жиынтығы. Мұндай режиссерді қазіргі «Қазақфильмнен» көріп жүрген жоқпын. Екінің бірі режиссер. 

 

«МҰСТАФА ШОҚАЙДЫ» ҚАБЫЛДАЙ АЛМАДЫМ

–Киноның маманы болғаннан кейін маған да әр-әр жерде сауал қойылады. Ат-тонымды ала қашамын. Әйтпесе, сонша күткен «Көшпенділерді» қайбір жетістірдік?! Бір фильмде 3-4 режиссер ауысты. Осының өзі тарихқа жасалған қиянат. Американың актеріне Абылайды ойнатқаннан не ұттық? Абылай ханды ойнайтын актер өзімізде жоқ па еді?! 

Сатыбалды Нарымбетов аға досым, жамандағым келмейді. Бірақ, ол кісінің «Мұстафа Шоқайын» қабылдай алмадым. Мұны өзіне де айттым. Әйелінің артынан елпілдеп жүгіріп жүрген бала. Мұстафа Шоқайдың тарихы тереңде жатқан жоқ па?! Ғұлама саясаткер болған адам әйелінің шабаданын көтеріп жүгіріп жүр. Ойнаған – қырғыздың актері. Әзиз Бейшенәлиевтің әкесі Шыңғыс Айтматовтың «Алғашқы мұғалімінде» ойнаған актер болатын. Әкесі өмір бақи Мәскеуде тұрды. Оның үстіне, Бейшенәлиев «Мұстафаға» дейін танымал болатын. Орыстың боевиктерінде көп ойнаған. Мұстафа Шоқайды болмысы келетін, ешкімнің көзіне түсе қоймаған актерға беру керек еді. Ондайлар өзімізде жоқ емес, бар. Актер таңдауда асқан байыптылық керек. Неше адамның ішінен таңдап алу керек. Ал қазір кім көрінген түсе береді. Өзіміздің Әуезов театрынан Мұстафаға барлық жағынан келіп тұрған төрт-бес актер бар. «Қолда барда алтынның қадірі жоқтың» кері, әйтпесе Абылайды да, Біржанды да ойнайтын керемет актерлар бар. Бізде біреу танысын түсіреді, біреудің басқа есебі бар. «Қазақфильм» деп тұрғаннан кейін оның иісі қазақ болуы керек. 

Түрік пен кәрістің тарихи фильмдерін қараңыз! Осыдан он жыл бұрын 6 ай Кореяда тұрып, тәжірибеден өттім. Кәрістер өздерінің негізгі тарихи фильмдерін түсіруге 20 жыл дайындалыпты. ВГИК-ке де арнайы жіберген. Әйтпесе, осыдан 30 жыл бұрын оларда айтарлықтай кино өнері де болмаған. Енді қараңыз, тарихын түгендеп алды. Жапонның Курасава деген режиссері болған. Сол Курасава «Дерсу узала» деген фильмді бала кезінен армандап, отыз жыл дайындалып, ақыры сол фильмді Ресейде түсірді. «Оскар» алды. Фильм түсіруге осындай дайындық керек. Ал ертең түсірілетін фильмнің сценарийін бүгін жазып отырса, ол қандай фильм болады?! Актерларға кейіпкердің болмысы сіңіп те үлгермейді. Қазіргі кинолар сендірмейді, сериалдар туралы тіпті де айтпай-ақ қояйық. 

–«Көшпенділер» неше жыл түсірілді? 

–2-3 жылда ылдым-жылдым жасады ғой. Прокатқа шыққанда отбасымызбен барып көрдік. Семейден қайын жұрт келіп жатыр еді, сол кісілерді алып бардық. Шынымды айтайын, қонақ ертіп барып отырғаннан кейін-ақ амалдың жоғынан соңына дейін шыдадым. Сол фильмнен кейін қатты ауырдым. 30-40 миллион доллар жұмсаппыз. Ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетті. Досхан Жолжақсыновтан басқа іліп алар қазақтың актері болған жоқ ішінде. Осыдан кейін оны қалай қазақтың киносы дейміз? Атын шығарудың есебі ме, Ресей түсірген «Моңғол» деген фильмді «Қазақфильмнің» атынан «Оскарға» жіберді. Оның ішінде қазақтың ақшасы бар шығар, басқа түгі де жоқ. 

---

Өмірдерек

Шаяхмет Имашұлы. Қазақстан Кинематографистер Одағы және Қазақстан театр қайраткерлері Одағының мүшесі. «Қазақ кино өнерінің үздігі».

1952 жылдың 1 қаңтарында Алматы облысы Райымбек  ауданы (бұрынғы Кеген ауданы) Таушелек ауылында дүниеге келген. 1968 жылы Саты орта мектебін үздік бітірген. Сол жылы «Қазақфильм» киностудиясының екі жылдық киноактер даярлайтын курсына түскен.  

1970 жылы Мәскеу қаласындағы Бүкілодақтық Мемлекеттік Кинематографиялық институтына, орыстың ұлы актер-режиссері Б.А.Бабочкиннің актерлік шеберханасына оқуға қабылданады.   ВГИК-те оқи жүріп, әйгілі жапон режиссері Акира Курасаваның «Дерсу Узала» фильмінің түсіріліміне қатысып, осынау әлемге аты әйгілі режиссердің батасын алып, оның тәжірибе мектебінен өтеді.

1974 жылы «Қазақфильм» киностудиясында кино актері боп еңбек жолын бастайды. 18 кинода үлкенді-кішілі рөлдерді ойнаған. Бұдан басқа 150-дей фильмге дубляж жасап, киноның алтын қорына өз үлесін қосқан. Олардың арасында режиссер Абдолла Қарсақбаевтың «Бандыны қуған Хамитінде» кеңес үкіметінің уәкілі Сейсенбаевтың, режиссер А.Тәжібаевтың «Ақырғы аманатында» басты рөлдің бірі – Сәрсекбайдың образын өте сәтті сомдаған.

1983-89 жылдары Қазақ Жастар театрының бас директорының орынбасары, 1989-91 жылдары Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық Академиялық оркестрінің атқарушы директоры, 1991-96 жылдары Алматы облыстық кинобейне басқармасының бастығы болып қызмет атқарған. Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер Академиясында «Кино және телевизия» факультетінде дәріс берген, профессор. Бүгінде зейнеткер.  

---

ДОСХАН БІРДЕН БІРЖАННАН БАСТАМАУЫ КЕРЕК ЕДІ

–Өткен ғасырдың 70-жылдары «Қазақфильм» жылына санаулы ғана кино түсіретін. Соның жартысына актерді сырттан шақыратын. Мықты режиссерларымыз да бар еді, соларға бермейтін. Кешегі «Көксерегіміз» бар, «Мергендеріміз» бар, «Қараш-қарашымыз» бар, барлығында қырғыздың актерлары ойнады. Басқалар түсірді. Қаржыны бөлген – «Қазақфильм». Режиссері қырғыз, басты рөлді қырғыз ойнайды, операторды да қырғыздан әкеледі, суретшісі де қырғыз, ал сол «Қазақфильмнің» эмблемасымен шығады. Оны қалай «Қазақфильмнің» туындысы деп айта аламыз? Бұл ауру сол заманда басталған, әлі келе жатыр.  

Менің ұғымымда бірінші кедергі тіл білмеу болып тұр. Қазіргі балалар тілді білмейді, салт-дәстүрден бейхабар. Ақан Сатаевтың фильмдерін қарадым, көшірме көп. Орыстың киноларынан көшірген тұстары бар. Қазір кей жігіттер кәріс пен түріктен де көшіріп алатын болыпты. Барлығы мамандығын білмегеннен. Ермек Тұрсыновтың да фильмдерінде көшірме көп. Мифке сүйеніп кино жасау Курасавалардан басталған, Ермектікі көшірме. 

–Дәмір Манабаев, Сатыбалды Нарымбетов, Ардақ Әмірқұлов, Серік Апрымовтар соңғы 20-25 жылда біраз фильм түсірді. Бүгінгі Ермек Тұрсыновқа дейінгілерде «мынау қазақтың киносы» деп ұялмай көрсететіндей қайсысы бар? 

–Ардақ Әмірқұловтың «Отырардың күйреуін» көрдім. Көңілім толмады. Миллиондар кетті, бірақ қазақтың тарихын түгел аша алған жоқ. Бәлкім, жаны, тілі қазақ болмағаны кедергі болған шығар. Сатыбалдының «Мұстафасы» анау. Қазір жалпы «Қазақфильмнің» дүниесіне күмәнмен қараймын. Мәскеуде оқып жүргенде мылқау фильмдерден бастап көрдік. Қай фильмнің қай жерінде қате бар, қай тұсында өтірік бар, қай жерде фальш бар, бірден көрінеді. Сосын әрі қарай көргің де келмейді. 

«Біржанды неғылдыңдар сендер?» деген сұрақ қойылады маған. «Біржанды» түсірген мен емес қой! 

–Қалай қабылдадыңыз? 

–«Біржан сал» маған ұнамады. Досхан театрдың мықты актері. Кинодағы еңбегі де ұшан-теңіз. Бір ғана Хамитінің өзі неге тұрады? Досхан енді режиссерлікке бет бұрды. Бірінші киносын Біржаннан бастамауы керек еді, бастаса да, оны өзі ойнамауы керек еді деп ойлаймын. Өйткені, оған дейін мен Біржанның образын басқаша елестететінмін. Театрда талай спектакльде бірге ойнадық. Бірақ, Досхан Біржан емес. «Құнанбайды» түсірді, оны да өзі ойнады. Өзі режиссер, өзі басты рөлде ойнау киноға бүгінгі «бесаспап» эстрададан келген ауру ма деймін. Құнанбайды Тұңғышбай да ойнаған. Ол образ жасаған. Енді ел екеуін салыстырады. Досхан театрда Ақан серіні ойнады. Және қалай ойнады?! Енді кинода Ақанды түсіріп, оны да өзі ойнаса не болады?! Онда кинодан не қадір, не қасиет қалады? Актер бізде жоқ емес. Бар, баршылық. Тек актер таңдаудың үлкен мамандық екені ескерілмей қалып жатыр. 

Сонша жарнамалаған «Жаужүрек мың балаға» да көңіл толмайды. Өйткені, мен одан бұрын жапонның «Соңғы самурайын» көріп алғанмын. Тура сол сценарий. Қазір өзі төл фильмдерімізді қорқа-қорқа қарайтын болдық. Киноның бүкіл болмысы түзеуді қажет етеді. 

Жазушының өзі бір ғана шығармасымен аты шығады. Әбдіжәмил Нұрпейісов бір ғана «Қан мен термен» тарихта қалды. Бір ғана «Абаймен» әлемге танылған Әуезовті алыңыз. Абайдың бүкіл өлеңінің саны – 176. 3 поэмасы, 20-30 әні бар. Сонымен-ақ әлемге аты жайылды. Ұстазымыз Бабочкин жалғыз-ақ «Чапаевпен» тарихта қалды. Асанәлі ағам – Бекежан. Өйткені, ұлы дүние бір-ақ рет жасалады. Абдолла Қарсақбаевтың кез келген фильмі сый-құрметсіз болған жоқ. Бірақ, шоқтығы биігі – Қожа. Тұңғышбайдың актерлығына шүбәм жоқ. Бірақ, Тұңғышбай жасаған хандар галереясы – бір штамп. «Хандардың бәрі Тұңғышбай боп кетті» деген сөз де бекер айтылып жүрген жоқ. 

 

ӨЛЕҢДІ АЙҚАЙЛАП, ҰРСЫП ОҚЫМАЙДЫ

–Иә, мен көркемсөз оқудан да сабақ беремін. Айтып отырғаныңыздың бәрі рас, біздің актерларымыз өлең оқи алмайды. Өзімнің өлең оқып жүргеніме 40 жыл болды. 1970 жылы Мұқағалидың пышақтың қырындай ғана кітабы қолыма тиді. «Қарлығашым, келдің бе?» деген кітап. Осы аттас өлеңі қатты әсер етті. Сол кезден бері поэзияны жаныма серік еттім. Оның үстіне, Мәскеуде оқып жүргенде Есениннің, Пушкиннің туған күнінде ескерткішінің түбіне жиналып, өлең оқитын дәстүрді көрдім. Оның да әсері болды. 

Өлең оқу – үлкен өнер. Өлеңді ұрсып, айқайлап оқымайды. «Жапырақ жүрек жас қайың, жанымызды айырбастайық» дегенді айғайлап айтшы, залдағылар қашып кетер. 

Мен 6-7 сағат тоқтаусыз өлең оқи аламын. Қазақтың отыз ақынының өлеңдерін жатқа оқимын. Бірде бір топ ақын-жазушымен Талдықорғанға бардық. Сонда жеткенше, 2-3 сағат тоқтаусыз өлең оқыдым. Кейде жастар кітаптарын береді, пікір күтеді. Сондайда 2-3 өлеңін жаттап, кейін өзіне айтып беремін. Бердібек Соқпақбаевтың 80 жылдығына бардық осыдан оншақты жыл бұрын. Сонда Нарынқолдан шыққаннан Алматыға жеткенше бір-бірін қайталамай 5-6 сағат тоқтаусыз өлең оқыдым. Ибрагим Иса қайтыс боларынан аз уақыт бұрын шығармашылық кешін өткізетін болып, соңғы жазған өлеңдерін берген. Кешіне бара алмай қалдым. Ал дүниеден озғанында сол кезде бір рет қана оқыған өлең ойыма түсіп, ел алдында оқып бердім. Бірде марқұм Әшірбек досыммен Шымкентке жол жүрдік. Сонда жеткенше өлең оқып бардым. Әшірбек дүниеден озарынан аз уақыт бұрын Алматыда ауруханада жатты. Барсам, шығуға дайындалып жатыр екен. Мұқағалидың жүрегі ауырып жүргенде шығарған өлеңін оқып беріп едім, мәз болды. Айырылып қалатынымызды қайдан білейін?!. 

«Поэзию надо рассказывать» дейді орыстар. 30 ақынның өлеңін жатқа айтамын дедім ғой. Бұл басқа ақындар нашар деген сөз емес. Жәй ғана, бойыма келмейтін өлеңдерді қабылдай алмаймын. Мысалы, Күләш Ахметова, Ақұштап Бақтыгереева, Марфуға Айтхожиналардың өлеңдерін оқимын. Ал Фариза апамыздың өлеңдерін оқи алмадым. Өлеңде жыныс болады дегенді де дұрыс аңғарғансыздар. Ол да бар. 

Шәкірт те тәрбиелеймін. Осы Алматыда мен бармаған мектеп жоқ шығар. Қазір менің Мұқағалидың 300 өлеңі мен 2 поэмасын, Абайдың 176 өлеңін жатқа білетін шәкірттерім бар. Осының барлығын өзім де жатқа білемін. Өлең оқытпас бұрын өмірбаянымен таныстырамын, ақынның болмысы туралы әңгімелеймін. Түгел түсіндіріп айтамын. Мысалы, кей шәкірттерім бұрын Ерұлан Бағаев деген ақынның бар екенін де білмейтін еді. Енді Көлсайға барсақ деп жүр. Ақынның табиғатын түсіну, түйсіну деген осы. 

Бірде Тұмағаң кездесе кетіп: «Әй, сен Мұқағалиды ғана оқисың ғой», – деді. Табанда бір өлеңін өзіне оқып бердім. Қатты риза болды. Ақынның болмыс-бітімін білмей, табиғатымен таныспай өлеңін оқу – барып тұрған қиянат. Ондай өлең тыңдап отырған адамның да жүрегіне жетпейді. 

–Әңгімеңізге рахмет.