Шәкен Күмісбайұлы, балалар жазушысы: Қожанасыр мен Алдар Көседен аса алмай жүрміз

2006 жылдан бастау алған бәйгеге биыл 371 шығарма түскен екен. Осы бәйгеге қаржылай демеушілік жасап, барлық шығынын көтеріп жүрген меценат, «ZHERSU» өндірістік корпорациясының басшысы Бауыржан Оспанов марапаттау рәсімінде сөйлеген сөзінде: «Бір жылдары 600 шығармаға дейін түскен еді, биыл аз екен. Неге аз? Бәлкім, ынталандыру жетпей жатқан шығар. Бәлкім, жарнама жеткіліксіз болар. Әлде, берілетін қаржы аз ба? Қандай да бір ұсыныстарыңыз болса, тыңдауға, қолдауға әзірмін», – деді. Расында да, шығармалардың саны неліктен азайды? «Дарабоз» өткен сегіз жыл ішінде балалар әдебиетіне не берді? Бәйгеге «бармақ басты, көз қыстылық» жоқ па? Біз бұл сұрақтарымызды осы «Дарабоздың» басы-қасында жүрген, қазылар алқасының төрағасы Шәкен Күмісбайұлына қойған едік. Шәкен аға әңгімені әріден бастады:
–Алғашқы кезде 769 шығарма түскен еді. Биыл 371 шығарма келді. «Дарабоз» 2006 жылдан басталды. Өзі бір қиын уақыт болды да, балалар жазушыларының көпшілігі жұмыссыз қалып қойды. Сол жылы құрдасым әрі жолдасым Сұлтан Қалиев екеуміз ақылдаса келіп, балаларға арнап жазатын ақын-жазушылар арасында бір бәйге ұйымдастырсақ деген шешімге келдік. Бұрын бар болатын. Сұлтан Қалиұлы ол кезде Жазушылар одағындағы Балалар әдебиеті секциясының меңгерушісі болатын, қазір хатшысы. Ойымызды пісіріп алғанмен, қаржылай қолдау білдіретіндер табыла қоймады. Екі жылдай іздедік. Бәрі «көрейік, көрейікпен» жүрді. «Қазақ әдебиеті» газетінде үндеу де жарияладық. Оған Мұзафар Әлімбаев бастап, марқұм Қадыр ағамыз бен Тұманбай ағамыз қол қойды. «Балалар үшін» деп көмек сұрадық, бірақ үн қатқан ешкім болмады. Кейбіреулер алдап кетті. Тіпті, алдап кеткен депутаттар да бар. Сөйтіп жүргенде бірде теледидарда Марат Мәзімбаев деген боксшымыз бен афроамерикандық бір боксшы жекпе-жекке шығып, біздің Марат жеңіске жетті. Бір қарасам, Маратты көтеріп алыпты. Бір аяғы Иманғали Тасмағамбетовтің иығында, екінші аяғы бір мұртты жігіттің иығында, бәрі мәз-мейрам. Мұртты жігітті танымағаннан кейін кім екенін сұрап едім, жанымдағылар Бауыржан Оспанов екенін айтты. Үлкен бір корпорацияның басшысы екенін білдім. Бірден ертесіне бардым. Алғашқы күні кіре алмадым. Ертесі кіріп, жағдайды түсіндіріп айттым, өзімнің бір кітабымды ала барғанмын. Бірден қолдай кетті. «Аға, осыны бұрыннан өзім ойлап жүр едім. Дәл уағында келдіңіз. Балалардан аянатын ештеңе жоқ. Биылғы бюджетіміз бекіп кеткен еді. Бірақ, сонда да он мың доллар берейін»,  – деді. Конкурсқа қазылық ететін адамдар туралы айтып едім, өз қалтасынан тағы мың доллар қосатын болды. Осылай «Дарабоз» басталып кете барды. Келесі жылы 22 мың доллар берді, одан кейін кітап шығарылатын болды. «Тектен-тек өткізе бермей, кітап шығарып, нәтижесін көрсетейік» деген ұсынысты біз де қуана қолдадық. «Кәусар бұлақ» деген кітабымыз үш жарым мың данамен «Баянжүрек» баспасынан шығарылып, тегін таратылады. Алғашында мың дана болатын. Бірте-бірте таралымы көбейіп келе жатыр. Кейіннен салтанатты марапаттау рәсімін қостық. Бірде Бауыржан: «Бұл балаларға арналған дүние ғой, қазақтың иісі шығып тұрса. Жүргізушілер қазақша киінсе, дұрыстау жерге өткізсек», – деген ұсыныс айтты. Қолдай кеттік. Содан бері жазушылар одағының Әдебиетшілер үйінде өткізіліп келе жатыр. Бауыржан қаржы беріп қана қоймай, барлығына назар аударып отырады. Тіпті, балалардың киген киіміне дейін. Мысалы, осы жолы сыйлық тапсыратын қыздардың қазақша көйлегіне аздап көңілі толмай қалды. «Елдің анау-мынау сөзіне ерік бермеу үшін жабық конвертті бізге беріңіздер. Біз мөр басып, сейфте сақтаймыз. Дәл марапаттау рәсімінің алдында алып келеміз», – деген ұсыныс айтты. Аздаған концерттік бағдарламамыз бар, оған да қаржысын төлеп отыр. Жылдан-жылға жетіліп, дамып келе жатыр. Бірақ, ең үлкен проблема – адам келмейді. Залды толтыра алмаймыз. Әкімшілікке, Аманжолова ханымға да бардым. Оның алдында Сейдумановқа да барғанбыз. Кітапханашылар Мәдениет бөліміне қарайды, солар айтуына болады ғой. Бірақ, ұйымдастырып бермейді. Оқу бөлімінің басшылары әр мектептен қазақ тілі пәнінің мұғалімдерін жіберсе, қандай жақсы болар еді. Бұл бізге ғана емес, олардың өзіне де керек дүние емес пе?! Студенттер де келмейді. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің журналистика факультетіне осымен үш рет бардым. Алаухановтың кезінде барғанмын, жаңа деканға да жағдайды түсіндірдім. Бірақ, «студенттердің сабақтан қолдары босамайды» екен.
Шығармалардың сапасы жаман емес. Бастапқы кезде оқушы да жазатын, бала да, шаға да жаза беретін. Қазір іріктеліп қалды. Шығармалар келіп түскеннен кейін мен өзім бәрін ашып, тұтас оқып шығамын. Содан кейін жабық конвертін Бауыржанға тапсырып, шығармаларды қазылар алқасына таратып беремін. Ертең өткіземіз деген күні бәріміз бас қосамыз да, сол жерде шешеміз. Жақсы-жақсы шығармалар шығып келе жатыр. Қыркүйек айында «Дарабоздың» сайты ашылады. Онда тіпті жақсы болғалы тұр. Шетелдегі қазақтар да оқитын еді.
Бізде балаларға көңіл бөлінбейді. Балалар әдебиетіне назар аударылмайды. Мысалы, өзім «Балалар әдебиеті» баспасының бас редакторымын. Мемлекеттік тапсырыспен шығаруға 28 шығарма берген едік. Бұрыннан қалғандары да бар болатын. Бірақ, берген жоқ. Бізге бергенінің біреуі Алдар көсе менен Қожанасыр, ал екіншісі Симашконың кітабы. Алдар көсе қанша рет шықты, Қожанасыр да кенде емес. Бірақ, қайтып айналып соларды беріп отыр, солардан аса алмай отырмыз. Балалар әдебиетіне ең бірінші кезекте көңіл бөлінуі керек, ал бізде, керісінше, ең соңғы кезекте қаралады.

Шәкен ағаның күйіп-пісетін жөні бар. Өйткені, балалар әдебиетінің қазіргі жағдайы расында да көңіл көншітерлік емес. Әңгімені Шәкен Күмісбайұлының былтырғы қыркүйекте «Мәдениет» арнасындағы «Кітапхана» хабарында айтқан сөзімен түйіндесек: «Қазақстан бойынша шығатын кітаптарды 100 пайызға шаққанда 0,52 пайызы ғана балалардікі болатын. Қазіргі жағдайда 5,52 пайызға өсті. Жалпы, қазақ балаларының кітаптары басқа республикадан келіп жатқан кітаптармен салыстырғанда аз. Ауылдарға жетпейді ме деп ойлаймын. Өзім 35 жыл мектепте ұстаздық еткен адаммын, балалармен бірге жүрдім, бірге тұрдым. Балалар бұрын кітапты жақсы оқитын. Бала кезінен бастап кітап оқымаса, қазақтың баласы қалай оңады? Германияда, Батыс Еуропада 1-ден 3 жасқа дейінгі балалардың газеті бар. Сосын 3-тен 5 жасқа дейінгі, одан кейін 5-тен 7-ге дейінгі балалардың да газеті бар. Соларға қарап, өзіміздікінің қандай жағдайда екенін ойлай беріңіз».