Халық университеті Әуезовтың мұражайынан бастау алады

Талапбек Әкімов кейіннен Мұхтар Әуезовтің 50 томдығын шығаруға атсалысқан. Зейнеткерлік демалысқа шықса да, мұражайдың жұмысынан қол үзбеген. «Өткен жылы ғана денсаулығыма байланысты жұмысты қойған едім, бірақ биыл қайтадан шақыртып алды», – дейді ақсақал. Қыркүйек айында өткен Мұхтар Әуезовтің туған күніне орай біз Талапбек ағамен аз-кем әңгімелескен едік. Қария кезінде аты дүрілдеп тұрған Халық университетінің де бастамасы Мұхтар Әуезовтің мұражай үйінен шыққанын айтады. Бұдан әрі қарайғы әңгімені Талапбек аға былайша сабақтады:

–Мұхаң бұл үйдің құрылысын 1950 жылы бастап, 1951 жылы кірген. Өзі шығармаларын аудартып Мәскеуде жүрсе де, құрылыстың барысын қатаң қадағалап отырған. Әуезовтің мұражай үйінен Халық университеті бастау алды. Университет 1964 жылы құрылды. Мұражайдың ішінде 70-80 адам сыятын шағын зал бар болатын. Сол жерде айына екі рет өтіп тұрды. Халық университетінің тұрақты тыңдаушылары бар болатын, бірақ, көбіне-көп келушілер ауысып тұратын. Ештеңеге қарамастан, үзбей келіп тұрушылар да болды. Осылайша, 1964 жылы ашылған Халық университеті 2000 жылға дейін тоқтаусыз жұмыс істеп тұрып, кейін өз жұмысын тоқтатқан болатын. Қазір ептеп қайтадан қолға алынып жатыр.

Халық университетінің алғашқы ректоры Рахманқұл Бердібай болды да, Баламер Сахариев ол кісіге орынбасар болып қызмет етті. Сахариевтен кейін Мекемтас Мырзахметов болды.

Лекцияны өнер, мәдениет және ғылым қайраткерлері, ақын-жазушылар оқитын. Халық университетіне Ғабит Мүсірепов те келіп, бір-екі рет лекция оқыған. Рахманқұл Бердібайда арнайы тақырыптар болатын, бағдарламасы бекітілетін. Бірақ, кейде жаңа тақырыптар да туып жататын.

Сөз басында 12 томдықты шығардық дедім ғой. Кейін мұражай үйінің жұмысын жүргізген Ләйлә Әуезова Мұхаңның көптомдығын қайта шығармақ болды. Ол кезде Сәбит Мұқановтың 16 томдығы шыққан, одан асыруға болмайтын еді. Өйткені, сөз болып кетеді деген бір қорқыныш болды.

1997 жылы Мұхтар Әуезовтің 100 жылдығы тойланды. Сол уақытта шығармаларын қайта жарыққа шығару туралы сөз болғанда мен елу том шығару қажеттігін айттым. Тұрсын Жұртбай айналысты. Мен 50 томның проспектісін жасап, Содан Мұхтар Әуезовтің 50 томдығы жарыққа шықты. «Абай жолы» да қайтадан басылды. Оған мен алғысөз және түсінік жаздым.

Мұхаңның елу томдығы жаппай тараған жоқ, таралымы көп болмады. Енді сол көптомдықты қайта жарыққа шығарсақ деген бір ой бар. Таралымы көп болып, жалпы жұртшылықтың қолына тисе, жақсы болар еді. Біз жоғарғы жаққа ұсыныс білдірдік, рұқсат бере ме, жоқ па, ол арасы белгісіз.

Мұхтар Әуезовтің артында қалған мұрасы елу томға толар-толмасына кезінде күдік-күмәнмен қарағандар да болыпты. Бірақ, елу томдық шықты. Ұлы суреткердің артында қалған мұрасы әлі де талай томға жүк болары сөзсіз. Төрт жылдан кейін кезекті мерейтой. Сол қарсаңда Ұлы Мұхаңның шығармалары тағы да бір рет жарыққа шығып, жалпы жұртшылықтың қолына тиіп жатса, нұр үстіне нұр!