Қали Сәрсенбай, жазушы: Оралхан Бөкейді білмейтін журналистер бар

Қалағаң қаламгер ғана емес, өнердің де өз адамы. Тұрақты тақырыбы Тұлға және Театр десек, артық айтқандық емес. Бір кездері мектепте Тұлғатану пәнін енгізу жөнінде де ұсыныс білдірген. Өйткені, қазір тұлға, тұлғалық деңгей турасындағы түсінік түбірімен өзгеріп кетті. Белгілі әртіс Асқар Наймантаев Мұқағали Мақатаевтың туған күніне орай жыл сайын ақиық ақынның кешін өткізіп жүрді. Сонда ән айтуға өтініш білдірген бір жас әнші: «Ол кісі өзі қатыса ма?» – деп сұрапты. «Ол кісісі» – Мұқағали. Я күлерін, я жыларын білмеген Асқар Наймантаев әзілге бұрып: «Иә, бірінші қатарда отырады», – деп жауап берген екен. «Жазушы» баспасының директоры, ақын Есенғали Раушановтың былтырғы «Жас Алаштағы» мақаласы да талай жұртты таңғалдырды. Баспа директорына министрлікте қызмет атқаратын бір жігіт хабарласып, салған жерден аты-жөнін сұрапты. Сыншы Зейнолла Серікқалиевтің кітабын оқып отырған ақын: «Аты-жөнім Зейнолла Серікқалиев, әдеби псевдонимім Қалтай Мұхаметжанов. Ондайды естуіңіз бар ма еді?» – десе, әлгі жігіт те еш саспастан: «Иә, Қалеке, сіздің тақпақтарыңызды білеміз», – деп жауап беріпті. Осыған ұқсас әрекеттер журналистер арасынан да жиі байқалатын болып жүр. Қалағаңның жанына бататыны да осы. Бірақ, бір кездегі ұсыныс ұсыныс күйінде қалған екен, оны іліп әкете қойған ешкім болмапты. Әрі қарайғы әңгімені Қалағаңның өзіне берсек:
–Бұл ойды ертеректе айтқанмын, кейін де бірнеше сұхбат барысында айтылды. Бірақ, концепциясы жасалып, бағыт-бағдары анықталған дүние емес. Мұнымен өзім де шындап айналысқан жоқпын. Бірақ, кезінде «Жас Алашта» да, бертінде «Алматы ақшамында» да арнайы рубрика ашқандағы мақсат елдің құлағын үйрету болатын. Өкінішке орай, идея күйінде қалды. Ал бұл мәселе, басқаны айтпағанда, өзіміздің кейінгі буын журналистердің ортасында аса өзекті. Меруерт Өтекешова мен Құман Тастанбековке сұхбатқа барып, «Сіздер қандай фильмдерге түстіңіздер?» деп сұраған журналистерді көз көрді. Бұл ұлтты танудың ақсап қалғанын көрсетеді. Балабақшада, мектепте оқып-білуі тиіс нәрселер. Жұрт мысалға көп келтіретін Жапонияда қайбір жылы мен де болдым. Бүкіл қаласын араладым. Сонда байқағаным, жапондар барлық жақсы дүниені ең алдымен балаларға арнап шығарады. Мысалы, тарихқа қатысты мәселе болса, ең алдымен балаларға арналған кішкентай ғана кітапша шығарады. Өнер жөнінде әңгіме болса, онда да алдымен балаларға арналады. Оның бәрі тегін таратылады. Баланың миын қатырмайды, қысқа-қысқа мәліметтермен-ақ қызықты етіп береді. Ал бізде тарих туралы жазылған дүниелерді бала түгілі, өзің түсінбейсің. Жапонияның тарихы, самурайлардың тарихы, бәрі-бәрі сондай шағын кітапша күйінде шығарылған. Соның ішінде ұлттық тұлғалары, жазушылары, ғалымдары да бар. Ол кітапшалар балалардың сөмкесінде жүреді. Бізде де мектепте тұлғатану пәнін енгізген уақытта күрделендіріп, терең оқытудың керегі жоқ. Балалар хабардар болып шығуы керек, соның өзі жеткілікті.
Өткенде «Алматы ақшамы» газетінде «Мектепке кездесуге кімді шақырар едіңіз?» деген сенбілік сауалнама бердік. Жауаптары бізді қайран қалдырды. Біздің бала күнімізде әртістер, ақындар мен жазушылар ауылдан шықпайтын. Бірінен кейін бірі келіп, кездесу өткізіп жататын. Содан болар, біз бәрін бала жастан біліп өстік. Ал қазіргі балалар туралы олай дей алмаймыз. Ілгеріде «Жас Алашта» Шәмші Қалдаяқов туралы сауалнама жасағанда оқушылардың бірі «бизнесмен», екіншісі «банкир» деп, әбден масқара болғаны есіңде шығар. Қазір мұғалімдерде де балаға бірдеңе үйрете қояйын деген ниет жоқ. Өйткені, қоғам өзгерді, тәрбие басқаша болып кетті. Байдың баласына қызмет ету алдыңғы қатарға шықты. Сол себепті бір орайын тауып, осы Тұлғатану деген пәнді мектеп бағдарламасына арнайы кіргізу керек. Кейін университетте тереңдетіп оқыту керек.
Жақсы әдет бала жастан қалыптасады. Өзім мұндаға дейін Салық Зимановтың лекциясы болатынын естісем, елең ете қалатынмын. Арнайы барып қатысатынмын, тыңдайтынмын. Тіпті, бір жерде асқа баратынын естісем де, Зимановтың бір ауыз сөзін тыңдау үшін баратынмын. Зиманов тойда да тегін сөз айтпайды, ондай Үлкен адамнан Үлкен сөз ғана шығады. Елге керек әңгімені айтады. Сол кісілердің лекциясына қанбай қалғандай боламыз. Ал жастар жағы тіптен мақұрым қалды. Осындай тұлғалармен жұмасына бір рет кездесу ұйымдастырып отырса, ұлт үшін де, ұрпақ үшін де дұрыс болар еді. Зимановтың деңгейіндегі тұлғалар азайып та бара жатыр. Көзі тірілерден академик Шарманов, академик Камал Ормантаев, одан беріде Сұлтан Сартаевтар бар. Бұл кісілер – тұнып тұрған қазына. Жастар тыңдауы керек. Халыққа осындай тұлғалардың әңгімесі керек және олар елдің алдына шығып сөз алғаны үшін бір тиын сұрамайды.
Қазіргі жастар кісі танымайды. Журфакты жамандағаным емес, бірақ қолында табақтай дипломы бар жас мамандарға сынау үшін «Оралхан Бөкейден сұхбат алып кел» десең, «ұялы телефонын бересіз бе?» деп өзіңді жерге қаратады. Мұндай жағдай көп.
Тарихты жасайтын – тұлға. Тұлға арқылы, тарих арқылы тұлғаны тәрбиелеу аса маңызды. Біз бұл мәселені көтермей жүрген жоқпыз. Бірақ, газеттің рубрикасы деңгейінде қалып отыр. Тарихыңды білмей тұрып, ешқандай да пұшпаққа шықпайсың. Осыны түсіну керек.
–Сіздің әңгімеңізден еске түсіп отыр. Жазушы Дулат Исабековті Алматының іргесіндегі бір ауылдың мектебіне оқушылармен кездесуге шақырыпты. «Қазақта алты жүз жазушы бар, соның ішінен неге маған назарларың түсе қалды?» – деп сұрапты сонда Дулат аға қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімінен. Сондағы мұғалімнің жауабы: «Кітаптан қарап едік, барлық жазушының туған жылы мен өлген жылы бар екен, сіздің ғана өлген жылыңыз жоқ екен». «Сонда не дерімді білмедім», – деген еді жазушы. Яғни, әңгіме тек шәкіртте емес, ұстазда да болып тұр ғой?
–Айналып келгенде бәрі деңгейге келіп тіреледі. Менің Пернебай Дүйсенбин деген ұстазым болды. Үлкен жазушы, кезінде мықты журналист болды. Алпысыншы, жетпісінші жылдары «Лениншіл жастың» эстетикалық клубы Пернебай Дүйсенбинсіз шықпайтын. Студент кезінде Шерхан Мұртазаның тапсырмасымен сонау Ташкентке барып, суретші Орал Таңсықбаевты жазып келген азамат. Студент кезінде Арменияға барып, армянның әйгілі суретшісі Мартирос Сарьяннан сұхбат алып келген. Сарьян тоқсанға келгенінде, көзінің тірісінде мұражай ашқан адам. Пернебай Дүйсенбин сол Сарьянмен сұхбаттасу үшін бір жыл бойы стипендиясын жинап жүріп барған. Үш күн бойы кіре алмаған. Ақыры кіріп, сұхбаттасып, материал жазып келген. Бізге әдебиет пәнін осы Пернебай Дүйсенбин оқытты. Оқытқанда қалай оқытты деңіз! Мысалы, Ілияс Жансүгіровтың «Күй», «Құлагер» поэмаларын өтетін болса, өзінің ескі магнитофоны бар, соны қоса ала келеді. Күй тыңдатады. Ықыластың күйлерін, қобызбен ойналатын күйлерді тыңдатады. Сосын сол күйдің сарынымен, баяу қойып қояды да, «Құлагерді» оқытады. Балаға қанша бағытта білім беріп отыр?! Музыка, күй сарыны өз алдына, мәнерлеп оқуға машықтанасыз. Поэзияның құдіретін сезінесіз. Оның ішінде әртістік қабілет, шешендік те бар. Қазір мектепте осындай мұғалімдер бар ма? Жоқ емес, бар. Бірақ олар шаршаған. Өйткені олар өздерінің қоғамға қажетсіз екенін сезді. Олардың білімін қажетсінетін балалар да аз. Деңгейі төмен мұғалімдер жеткілікті, бірақ білімділері де жоқ емес. Тұлғатану деген пән енгізілетін болса, оны оқытатын мұғалім сол пәнге лайықты болуы керек. Оны екінің бірі оқыта алмайды. Үлкен тұлға болмаса да, ол мұғалімнің бойында тұлғалық қасиеттердің болуы міндетті.
Үшінші жылға кетті, бізде Сәбең – Сәбит Оразбаевтың қызықты әңгімелері шығып тұрады. «Ертең осы әңгімелердің бәрін жүйелі жеткізіп, айтатын адам табылмай қалады. Өзіңіз бәрін айтып кетіңіз», – деп Сәбеңе өзім қолқа салған болатынмын. Өнердің айналасындағы әңгімені ғана емес, жалпы қазақ өміріне қатысты дүниенің бәрін айтуды өтінгенбіз. Ақсақал өтінішімізді жерге тастамай, жазып жүр. Көпшілік соны қызыға қарайды, іздеп оқиды. Әрі сондай құнды әңгіменің тасқа басылып қалуының өзі маңызды. Әйтпесе, қазір Шәкен Айманов туралы ол кісі қайтқан жылы туылған балалар естелік айтатын болды. Өткенде телеарналардың бірінен көріп, жағамды ұстадым. Миллиондардың аудиториясы болып отырған телевидениеде талғам тіптен түсіп кетті. «31»-арнадан «Жұлдыздар жарқырайды» деген бірдеңе шығыпты. Атауының өзі қате. Оған шығып жатқандар жұлдыз ба, жұлдыз емес пе, алдымен соны анықтап алу керек. Жарқырай ма, жарқырамай ма, ол басқа әңгіме. Оған үнемі Роза Рымбаева немесе Мақпал Жүнісова шыға бермейді ғой. Қайбір санында Ералхан Әбішев дегенді көрсетіп жатыр, істеп жүрген қылықтарын айтуға ұят. Одан қалса, Меруерт Түсіпбаева түспейді. Бұның барлығы халықтың талғамының түсіп кеткенін көрсетеді. Халықтың талғамын көтерудің орнына, біздің журналистеріміз осыған кері бағытта жұмыс істеп жатыр. Анау дейміз, мынау дейміз, бірақ Кеңес одағының кезінде талғам бар еді. Әркім өзінің орнын білетін. Орташа талант болса, сол деңгейде мойындалатын. Одан әріге ұмтылмайтын. Ал қазір бәрі «жұлдыз». Қайрат Нұртас дей ме, Қайрат Түнтеков дей ме, кілең «жұлдыздар». Біреудің көлігін соғып кеткен екен, соны әжептәуір жыр қылды. Осы теледидардан көрсететін нәрсе ме?!.
–Қазір өнер, мәдениетті қойып, қоғамдық-саяси және әлеуметтік-экономикалық хабарларды да әншілердің қатысуымен талқылайтын болдық. Талғамның деңгейіндегі тобырлық психологияның әбден меңдеп, жеңгені шығар, қазір әншілердің не киіп, не ішетінін жазатын басылымдардың тиражы қоғамдық-саяси басылымдардан әлденеше есе көп. Шәкен Айманов пен Мұқан Төлебаев туралы мақаланы оқымаса да, жұрт қайсыбір әншінің қайдан киінетіні, қандай иіссу себетіні, қанша көйлегі бар екенін қызығып оқитын болған. Соны жазатын журналистерге бас болып отырғандардың өзінің де деңгейі белгілі. Сондықтан, бәрін халыққа жаба беру де дұрыс емес секілді...
–Барлық салада деңгей түсіп кетті. Мұның соңы тоқырауға апарып соқтырады. Наурыз мейрамында жұрт танып-білмейтін біреулер алдыңғы қатарлы арналардың экранынан жұртты құттықтап жатты. «Халқым» деп қояды. «Халқым» деп сөйлеуге кім құқық беріпті? Жақында радиодан отызға толған бір әншімен сұхбат беріп жатыр екен, кездейсоқ тыңдап қалдым. Алып бара жатқан әнші де емес, аздаған даусы бар, әупіріммен жүргендердің бірі. Соған сауатсыз журналистің қойған сауалының сиқы – «Отызыңызды тойлайсыз ба?» болды. «Білмеймін, – деп анау да әлдеқандай бола қалды. – Тойламайын десем де, халқым қоймай жатыр». Өзі ешкім емес, бірақ «халқым» деп сөйлейді. Ауыз толтырып «халқым» деуге оның қандай хақысы бар? Әншілердің сексен, тоқсан пайызы сауатсыз екені жасыратын жайт емес. Басқаны қойып, Әміре Қашаубаевты білмейтін әншілер бар.
Сынды қабылдамайды, қабылдай алмайды! Басында, кеудесінде түк жоқ болса да, керемет амбициясы бар. Соған тойып жүргендер шетінен. Кешегі Амангелді Сембинді алыңыз! Қандай дауыс, қандай талант!
Қанша дегенмен, бұрын көркемдік кеңес бар еді. Қазақ радиосының «худсоветін» Ілия Жақанов басқарған уақытта қандай еді! Қазір әнші таңдайтын бір хабарларда Нағима Есқалиева ақыл айтып отырады. Қоғамды рухани азғындық жайлады.  Ұлттық мәдени, рухани дүниені тұжырымдап, бір арнаға салатын үлкен бағдарлама керек. Әйтпесе, бәрі қожырап кетті. Теледидар тәрбие құралы емес, тәрбиесіздіктің құралына айналды. Оқыған, бірақ тәрбиесіз ұрпақ өсіп жетілді. Ал «тәрбиесіз берілген білім білім болмайтынын» кешегі Ахаңдар айтып кеткен.
–Сіз үнемі Серке Қожамқұловты, кешегі Шәкен Аймановты айтып отырасыз. Өзбекәлі Жәнібеков дегенде шығарда жаныңыз бөлек. Бүгінгі көзі тірі Сәбит Оразбаев пен Асанәлі Әшімовке құрметіңіз де көпке мәлім. Аймановтарды айтпағанда, Сәбит ағамыз, Асанәлі ағамыз, Торғын Тасыбаева, Нүкетай Мышбаева, Меруерт Өтекешовалар ойнайтын сахнада солармен қатар өнер көрсетіп жүрген орта буын, кейінгі буын актерлер бар. Белгілі театр сыншысы Әшірбек Сығаймен ілгеріде бір сұхбаттасқанымызда, көпшілікке танылып қалған белгілі актерлердің қайсысының шамасы қаншалық екенін таразыға тартып көрген едік. Әш-ағаңның қателеспегеніне театрға барған сайын куә боламыз. Әрісін айтпағанда, жуырдағы «Театр көктемі» фестивалінде жас актер Азамат Сатыбалдының сахнада өзін-өзі ұстауы, сөйлеген сөзі той мен театрдың ортасында жүрген бала екенін аңғартып қойғандай болды. Театрдың шын жанашыры ретінде бұндайға не дейсіз?
–Бүгінгі Мұхтар Әуезов атындағы академиялық драма театрын кезінде «әкемтеатр» деп атадық. Осы ат менің жаныма жақын. Бұл – кезінде қазақты сақтап қалған театр. Алматыда Әуезов театры болмағанда не болатынын ойлаудың өзі қорқынышты. Қазір осы театрдың сахнасында жүрген кейбір жастардың тірлігі, расында да, қарын аштырады. Жаңағы Азамат қатарлы жігіттердің есіл-дерті – той. Әйтеуір бір жерде тіркеліп тұру үшін ғана театрда жүргендерді көзінен танимын. Тойға кетіп бара жатып, «менің орныма ойнай салшы» дейтіндер болып жатса, оған да таңғалмаймын. Бұл – қасірет! Баяғыда Серке Қожамқұлов қойылымға бір сағат бұрын келіп, сахнада жүреді екен. Тіпті, артық-ауыс жатқан жіп, анау-мынау болса, соны алып тастайды екен. Сахнаның киесін сезінген, түйсінген кісілер. Қазір де бұрынғының үрдісімен келе жатқан Омар Қиқым, Бекжан Тұрыс сынды жігіттер бар. Солармен бірге, бұрынғының үрдісі дегенді ескілікті аңсау деп түсінетіндер де жоқ емес. Шалдардан алатын дүние көп, ал оны дамыту – өз ісің. Кешегі өткен шалдардан ұлтқа, рухани өнерге деген адалдық пен тазалықты алу керек. Тектілікті сіңіру керек. Әрі қарай оны сіңіру талантыңа, өнеріңе, Құдай берген қабілетіңе байланысты. Қазіргі актерлерде ішкі мәдениет жағы кемшін.
Біздің кезімізде көрерменнің өзі биік болатын. Деңгей өте жоғары еді. Сәбира Майқанова «Ана-Жер-Ананы» ойнағанда тебіренбейтін адам қалмайтын. Бірде залдағы көрермендердің бірі шыдай алмай, көз жасына ерік берді. Үш жарым сағат ойнайды, өте қиын, ауыр рөл. Апайдың өзі де содан ауырып қалатын. Қазан қаласының театрында бір күнде екі рет ойнаған кезі болған. Сәбира апайдың рөлді сіңіріп, керемет ойнағаны соншалық, әлгі қыз жылап: «Мен енді апама хат жазатын боламын, апамды сағынып жүргенімді айтамын!» – деп айғайлады. Ол көрерменнің деңгейі биік болып тұр, әйтпесе олай қабылдауы екіталай еді. Ол кезде театрға талғап, таңдап баратын, «бүгін кім ойнайды екен?» деп алдын ала біліп алып баратын. «Бүгін Қожамқұлов ойнай ма, Телғараев ойнай ма, Қармысов ойнай ма, Әшімов ойнай ма?» деп сұрап алатын алдын ала. Қазіргі көрермен бұлай талғауды былай қойғанда, ұялы телефонын өшіруді білмейді. Сағыз шайнап, қытырлатып тамақ жеп отыратындарды да көзіміз көріп жүр. Театр – қасиетті шаңырақ.
Театрға жұрт барын киіп баратын. Театрға кіргеннің өзінен қанаттанатын. Тіпті, өзіміз үзіліс кезінде Камал Қармысовтар шәй ішуге шықты ма екен деп, жүгіріп баратын едік. Жақыннан көрудің өзі бір арман болатын. Қазір қалай болса солай киініп бара береді.
–Қазір театрға көбінесе мектептің оқушыларын апарады. Оларды да іріктеп жатпай, тобымен апара салады. «Давай-давай!» деп айқайлап, қарқылдап күліп отыратын балалар бар. Кешегі «Фатимаға» да  кездейсоқ көрерменнің көп барғаны байқалды. Әсіресе, мектеп оқушылары арасында. Оларды да іріктеп апару керек сияқты...
–Бізде «Тазарғың келсе, театрға бар» деген рубрика бар. Мұның байыбына баратындар тағы аз. Әйгілі Джекки Чанды білесің ғой. Сөзсіз, талантты спортшы. Жуырда сол Джеккидің бір сұхбатын оқып, таңғалдым. «Мен шын актер болғым келеді, мен де шынайы өнер адамы ретінде образға кіргім келеді» депті. Көрдіңіз бе! Айдай әлемге танымал, байлығы бір басына жетерлік, бірақ арманын қараңыз! Саф өнерді аңсайтын болып тұр ғой. Театрға көрерменді талғап апару керек, ол сөзсіз. Актердің демімен демалып отырып көретін едік. Арысын айтпағанда, Асанәлі ағамыздың бертіндегі «Ымырттағы махаббатта» ойнағаны қандай! Мастер есть мастер! Қатып қаласың көріп отырып. Кино мен театрды салыстыруға болмайды. Кино бір рет түсіріледі де, тарихқа кетеді. Ал театрда актер әр ойнаған сайын өседі, жетіледі. Онымен бірге көрермен де өсіп-жетіледі.
–Сіз бен біз айтып өткен тұлғаларды дәріптеудің, жадымызда жаңғыртып, мәңгі есте қалдырудың бір жолы – деректі фильмдер. Қазір ұлттық арнадан беріліп жүрген «Алаш алыптары» – үлкен істің бір парасы ғана. «Қазақфильмде» Деректі фильмдер бірлестігі бар, бірақ соның жұмысының нәтижесін онша көре бермейміз. Сіздіңше, деректі фильмдер қай бағытта болуы керек? Өзіңіз қандай деректі фильмдерді көріп жүрсіз? Не байқайсыз?
–«Қазақфильмде» ізденіс бар. Бірақ, орыстың фильмдерін қарап отырған уақытта, «Қазақфильмге» аздап көңілің толмай қалады. Орыстың кез келген киносын алыңызшы. Міндетті түрде шіркеуін көрсетеді, зираттарын көрсетеді, шалқыған өзен-көлдерін, тамаша табиғатын, тіпті итіне дейін көрсетеді. Неге?.. Біздің «Қазақфильмнің» киноларын көріп отырып, адамның іші пысады. Мылқау кинолар көп. Қарап отырып шаршайсың. Дым түсінбейсің, тұшынбайсың. Артынша режиссері сұхбат береді. «Бұл менің кином, менің пікірім, менің түсінігім» дейді. Жарайды, режиссердің ойы, пікірі шығар. Бірақ, көрермен, яки халық қайда қалады? Ұлттық болмысымызды көрсететін бір нышан жоқ. Қазір «менің Абайым, менің кином, менің идеям, менің түсінігім, мұны халық түсінбейді» деп халықты кінәлайтындар бар. Бұл – дилетант адамдардың тірлігі. Көркем фильмдер туралы айтатын әңгіме көп. «Жаужүрек мың балаңыз» да, «Шал» де белгілі бір дәрежеде ұтымды кинолар, бірақ таза деңгейі биік, көркем туынды деп айтуға болмайды. Ал деректі фильмге келсек, бұл жауапкершілігі үлкен жұмыс. Алаш ардагерлері, Алаш көсемдері туралы үлкен «ЖЗЛ» жасалуы керек. Орыстар әлі күнге шығарады. Осы серияны киноға алып келу керек. Ең алдымен бәрін түгендеу керек. Олардың сапасына қойылатын талап өте жоғары болуы керек.
Орыстар Сергей Есенин туралы фильм түсірді. Көркем фильм. Безруков ойнады. Алып бара жатқан кино емес, орташа. Бірақ, соның өзінен әсер аласың. Көруге болады. Есениннің өлеңдерін оқиды. Басынан өткен хикаялары айтылады. Соның ішінде өзіме ұнаған бір эпизодқа тоқталсам, ақын милицияға түсіп қалады. Бір майор оны әбден қорлайды, көзінше кофе ішіп отырады. Бір уақытта Дзержинский кіріп келеді. Майорда болса да жан қалмайды, Есенин де орнынан атып тұрады. Қанша ұлы ақын болса да, ішкен адам, милициядан құтылуы керек, Дзержинскийге: «Я вас знаю», – деп лыпылдайды. Сондағы Дзержинскийдің айтқан сөзі: «Сіздің мені білуіңіз міндетті емес, мен сізді білемін». Осы сөз үшін ғана көруге болады осы киноны! Біздің Мағжанның тағдыры Есениннің тағдырынан кем емес. Көзі тірілерін түсіріп қалудың қамын жасау керек. Сәбит Оразбаев, Асанәлі Әшімовтер жүз жылда бір туатын таланттар. Оразбаев отыз жасында «Қан мен терде» Сүйеу қартты ойнаған. Әбілқайырды қалай ойнады! Осы кісілерді түсірудің орнына, қайдағы бір болмайтын нәрселерді түсіреді. Елдің рухын оятатын, деңгейін көтеретін дүниелер түсіру керек. Танымдық-интеллектуалдық дүниелерге ден қою керек. Біздің Ұлттық арнаның өзінде мұндай хабарлар жоқтың қасы.
Ең бірінші кезекте Алаш ардагерлерін түгендеу керек. Тарихқа көз салсақ, сол уақытта Татарстанда, мұсылман елдерінде топ жарған тұлғалар бірен-саран ғана. Ал бізде қаулап шықты. Бірінен бірі өтеді! Бертіндегі Қаныш Сәтбаевты алайықшы. Өзі геолог, ал «Едігені» қорғап қалған осы Сәтбаев! Қаныш ағамыз театр туралы қаншама мақала жазған. Әлімхан Ермековтің ерен ерлігі туралы неге кино түсірмейміз? Әлімхан аға бертінге дейін тірі болды, сол кісіні түсіріп қалмағанымыз өкінішті. Бұл кісілердің әрқайсысы туралы кемі 45 минуттық деректі фильмдер түсіру кезек күттірмейтін мәселе. Одан қаржыны аямау керек, тиражына да шектеу болмауы тиіс. Сонда ғана біз Ұлт боламыз. 
–Әңгімеңізге рахмет!