«Екі сөзден бір өлең құрастырған»...

Ақын Тұманбай Молдағалиев жайған дастарқан басында Хамит Ерғалиев, Ғафу Қайырбеков, Сағи Жиенбаев бастаған бір топ ақындар болса керек. Бір кезде сөз кезегін Ғафу Қайырбеков алады да, ықылас-ілтипатын орталарындағы жасы үлкен ақын ағасы Хамит Ерғалиевке арнайды: «Бір топ жүйрік даланың шаңын аспанға көтеріп, шауып келе жатыр, –  деп бастайды Ғафу әдеттегідей арқалана сөйлеп, –  көп дүрмектің алдында даланың ауасын еркін жұтып ақ боз арғымақ келеді. Сол арғымақ Сізсіз, Хама. Мен анау көп шоғырдың ішіндемін».
Хамаң бұл сөзге қатты толқып, көзі жасаурап, орнынан тұрып Ғафуды құшақтап, үнсіз сүйеді.
Содан, бір мезгілде сөз кезегін Хамит Ерғалиевтің өзі алғанда: «Ғафу, рас айтасың, бір топ жүйрік даланың шаңын аспанға көтеріп шауып келе жатыр. Сол даланың таза ауасын еркін жұтып, мен ағып келе жатқанымда, соңымнан қара үзбей келе жатқан торы құнанның демін естимін. Адымымды кең алып, сермей түсемін. Әлгі құнан да қалысар емес, маған жетер-жетпес жерде келе жатыр. Сол сенің құнаның, Ғафужан!» – деген екен.
Кейін арада жылдар өткенде Тұманбай Хамаңа еркелеп әлгі сөздерді еске алып, «Хама, сол жылғы қалың дүрмектің ішінен тай мінген Сағи екеуміз көзіңізге түскен жоқпыз ба?» деп әзілдейді ғой.
Сонда Хамаң ақын інісін бәленбай жыл өкпелетіп алдым ба дегендей көңілмен қауқылдап: «Тұмаш-ау, бар болғанда қандай: сол көп дүрмектің ішінде жұлдыздай ағып, суырыла шауып келе жатқан қос қоңыр  –  Сағи екеуіңнің тайың болатын!» – деген екен.
Міне, аға буынның әзілінің өзі осындай. Сол Ғафаң, Ғафекең, Ғафу Қайырбеков тамыз айында дүниеге келген екен. Осыған орай Ғафу ағасы туралы ақын Қадыр Мырза Әлінің «Иірім» атты естелік кітабынан аз-кем пікір бергенді жөн көрдік. Қазақтың Қадыры жазған естелік-эсседе мынадай жолдар бар екен:
...Періште болмаса да, Ғафекең ақкөңіл, емен-жарқын, шадыман, ең бастысы, кешірімпаз қазақ еді. Ал ақын ретінде ойы ұшқыр, тілі үшкір аға болатын!
Қай жерде отырмасын, кіммен отырмасын, бір сөзді бір сөзге ұйқастырып, екі шақпақтасты біріне бірін соғып, ұшқындатып отыратын. Бірде Ғафекең, араларында Мұзағаң және бір-екі ақын-жазушы бар, насихат бюросымен Новосибирск жағына барып, ел аралап қайтады. Ресей Қазақстан емес. Ол біз сияқты бар жылы-жұмсағын ала жүгірмейді. Тамақтың өзін қоғамдық асханалардан ішіп, кешкісін қонақүйлерде түнеп, шет жерде жүргендіктерін қатты сезінеді. Сол сапарда қай асханаға барса да, Мұзафар ағамыз бифштекс сұрайтын көрінеді. Соған байланысты Ғафу інісі:
Жазғаны екі-үш текст,
Жейтіні – бифштекс, –деп өлең шығарады.
Бір жылдары біздің Қазақстан Жазушылар одағы жетінші қараша күні Қазан революциясына арналған мерекелік парадқа шықты. Сол парадта мен де болдым. Жеңіл киініп барғанбыз. Күн суық болды да, біраз тоңуға тура келді. Тісіміз тісімізге тимей біз қалшылдап тоңып тұрғанда «Простор» журналының сол кездегі бас редакторы Иван Шухов майданнан ала келген қалайы флягасын ашып, анда-санда коньяк ішік тұрды. Соны көрген Ғафу:
Иван Шухов дегенің мына кісі,
Қалтада сылдырлайды флягісі.
Қазақ ішпей тұрғанда орыс ішіп,
Адамның келеді екен жылағысы, –
деп өлең шығарады... Осы тұста бір айта кететін нәрсе – Ғафекең өте тынышсыз, мазасыз адам болатын. Тойларда, банкеттерде кезегін күтуге шыдамы жетпейтін. Айналасындағыларды елеңдетіп, регламент дегеніңді бұзып-жарып, бір сөйлеп алатын...
...Біз бәріміз де адамбыз, бәріміз де пендеміз. Менің міндетім – пайғамбардың немесе періштенің бейнесін бейнесін жасау емес, кәдімгі өзіміздей бірде кісі, бірде пенде, мың құбылған тіршіліктің мың құбылған өкілдерін еске алу. Мен, әрине, Ғафекеңнің сүрінген де, қабынған да тұстарын көп көрдім. Оның бәрін тізіп жату қажет бола қояр ма екен?! Пенде Ғафу енді жоқ. Тек ақын Ғафу қалды. Келешекке керегі де сол! Сондықтан да ақын ағамыз дүние салған күні оқыстан бір ой келіп, өлең туған. Сөзімді сонымен аяқтасам деймін:
Көріне ме басқаша көрегенге?
Жан бітетін қалғыған қара еменге.
Айналатын Ғафудың сиқырынан
Айналмайтын нәрсенің бәрі өлеңге!
Жинап жұртын жыр деген ту астына,
Жарысыңды жарысқа ұластырар.
Ақын еді ол шіркін-ай,
Қиналмай-ақ
Екі сөзден бір өлең құрастырар!
Толқымайтын жерде де толқыр ақын,
Топ алдында топ жарып ол тұратын.
Қауырт кезде қаңырап босқа қалған
Бір клубты бір өзі толтыратын.
Қағып түсер қалжыңы албастыны,
Қалай ғана халқыма жармасты мұң?!
Жарақаттап біреуді,
Кейде өзін де
Кесіп кетіп жататын алмас тілі!
Еркін сөйлеп,
Жүретін еркін күліп,
Еркін сөзден сезілер серпінділік!
Қайран Ғафең
Кететін кетер кезде
Қаралы үйдің өзін де желпіндіріп!
Қандай жаман ажалдың қандауыры!
Талай-талай асау жан тұрды ауырып.
Он ғасырлық қазақы ұлы жырдың
Біткені ме осымен бір дәуірі?!.
Қадыр ақынның Ғафу Қайырбеков туралы ой-пікіріне мына бір мысал да орайы келген дәлел іспетті екен:
Ғафу Қайырбеков Алтайдағы Қатонқарағай ауданын аралап жүрген бір сапарында жағасында самалдай боп, топ-топ қайың өскен, сылдырап ағып жатқан мөлдір бұлағы бар, көк майсалы бір тұсқа аялдапты. Ақынның жанындағылар:
 – Ғафеке, бұл «Топқайың» деген жер, жазушы Қалихан Ысқақовтың туған ауылы, – дейді мақтаныш сезіммен.
Сонда Ғафу:
Алда тұрған «Топқайың»,
 Оған қалай соқпайын.
Өз інімнің жері деп,
 «Топқайыңға» тоқтайын! –  деп өлеңдетіп жіберіпті.